Szukaj
Język
Żywność funkcjonalna – poradnik
Spis treści
1. Żywność funkcjonalna – ogólne informacje
Niektóre z nich mogą być skuteczne również w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, które stanowią obecnie największe ryzyko dla zdrowia. Koncepcja żywności funkcjonalnej wywodzi się głównie z tradycji Wschodu, gdzie wierzy się, że nie ma dużej różnicy między lekami a pożywieniem, a także że odpowiednie odżywienie organizmu pomoże nie tylko zachować zdrowie, ale również wyleczyć pojawiające się choroby. Następnie tą grupą produktów zainteresowano się również w Stanach Zjednoczonych, a także Europie (H. Przyjmuje się, że żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu. Żywność funkcjonalna ma przypominać tę tradycyjną, a jej pozytywny wpływ ma być widoczny po zjedzeniu klasycznej porcji dostarczanej z dietą. Żywność funkcjonalna należy do grupy nutraceutyków, w której znajdują się również suplementy diety. Żywność funkcjonalna wykazuje działanie: – przeciwnowotworowe, – wyrównujące niedobory pokarmowe, – pozwalające uniknąć niektórych chorób, w tym schorzeń dietozależnych, – sprzyjające leczeniu części schorzeń, – poprawiające dobrostan fizyczny i psychiczny, – spowalniające procesy starzenia się. Wykazują działanie zmniejszające ryzyko rozwoju chorób, a także poprawiające samopoczucie. Ta grupa produktów powstała w odpowiedzi na zwiększone zapotrzebowanie na żywność, która pomoże utrzymać jak najlepszy stan zdrowia, ale również zwiększy wydolność psychofizyczną, a nawet spowolni procesy starzenia. To właśnie w Japonii rozpoczęły się pierwsze badania dotyczące żywności funkcjonalnej. Grajeta 2004). Działanie to ma dotyczyć poprawy zdrowia lub obniżenia ryzyka zachorowania. Prozdrowotne działanie powinno być poparte badaniami naukowymi, najlepiej z udziałem ludzi. Razem tworzą zbiór produktów, które uzupełniają tradycyjną dietę i wzbogacają ją o substancje o specjalnym działaniu zdrowotnym. Żywność funkcjonalna to grupa produktów naturalnych wzbogaconych lub lekko zmodyfikowanych, które mają pozytywny wpływ na zdrowie człowieka.2. Żywność funkcjonalna – przykłady
To dobre rozwiązanie dla osób, które chcą wzbogacić swoją dietę w łatwy sposób. Niektóre surowce są specjalnie wzbogacane o korzystne substancje bioaktywne. W innych obniża się ilość niepożądanych składników, jak cholesterol czy sól, np. W przypadku specjalistycznych margaryn bezpiecznych dla układu krążenia. Do żywności funkcjonalnej zaliczamy głównie produkty, które charakteryzują się obniżoną zawartością cholesterolu, zwiększoną zawartością błonnika, niską kalorycznością, zmniejszoną ilością soli, zwiększoną zawartością kwasów omega-3, są wzbogacone o witaminy, składniki mineralne lub antyoksydanty. Żywność funkcjonalna ma przypominać produkty konwencjonalne, tak by mogła stanowić element tradycyjnej diety. Żywność funkcjonalna to nie tylko naturalne produkty, ale również te lekko modyfikowane w procesach technologicznych, by lepiej wpływały na zdrowie. Dobrym przykładem mogą być płatki śniadaniowe z dodatkiem witamin czy składników mineralnych takich jak żelazo, wapń i magnez. Czasami zwiększa się również dostępność już obecnych prozdrowotnych substancji poprzez wprowadzenie do nich dodatków o działaniu synergistycznym, np. W sokach fortyfikowanych witaminami. Najpopularniejsze produkty zaliczane do żywności funkcjonalnej: – kiszonki, – fermentowane produkty mleczne, – fermentowane napoje bezalkoholowe, – margaryny o obniżonej zawartości cholesterolu, – jaja o obniżonej zawartości cholesterolu, – otręby, – produkty prebiotyczne – cebula, por, zielone banany, kukurydza, – jajka i margaryny wzbogacone o kwasy omega-3, – soki fortyfikowane witaminami, – płatki śniadaniowe z dodatkiem składników mineralnych i witamin, – produkty o obniżonej zawartości tłuszczu, – herbaty funkcjonalne, – napoje izotoniczne, – sztuczne lub naturalne środki słodzące o kaloryczności mniejszej niż kaloryczność cukru. W odróżnieniu od suplementów diety zwykle tego typu produkty nie mają postaci tabletek, kapsułek czy syropów, są to klasyczne artykuły spożywcze takie jak margaryny, jajka czy płatki śniadaniowe, ale zostały uzupełnione o dodatkowe składniki, np. Witaminy czy antyoksydanty.3. Żywność funkcjonalna – wpływ na zdrowie
Część produktów ma działanie wielokierunkowe i można je zaliczyć do wielu z poszczególnych grup. Ilość błonnika w ciągu dnia powinna oscylować w granicach 25–35 g; – fermentowane produkty mleczne – 2 porcje w ciągu dnia przyniosą korzyści dla układu pokarmowego (1 porcja to np. Szklanka kefiru czy kubeczek jogurtu), jednak powinny na nie uważać osoby z alergią na białka mleka, a także cierpiące z powodu problemów z układem pokarmowym. Nie będą one również odpowiednie dla osób nietolerujących histaminy; – margaryny o obniżonej ilości cholesterolu i wzbogacone o kwasy omega-3 – najlepiej zastąpić nimi tradycyjne masło w codziennej diecie. Osoby na dietach eliminacyjnych, np. Beznabiałowych, mogą korzystać z żywności wzbogaconej o wapń, by dostarczyć jego odpowiednie ilości. W przypadku ksylitolu i erytrytolu warto pamiętać, że ich zbyt duże ilości mogą powodować biegunki, a tolerancja jest indywidualna; – napoje izotoniczne – będą dobrym wyborem zwłaszcza dla sportowców. Pozytywne działanie żywności funkcjonalnej łączy się głównie z zawartością odpowiedniej ilości związków bioaktywnych. Jak stosować żywność funkcjonalną, by uzyskać największe korzyści dla zdrowia: – produkty wysokobłonnikowe, np. Otręby – mogą być uwzględniane w diecie codziennie, jednak powinny na nie uważać osoby na diecie lekkostrawnej i z zaburzeniami funkcjonowania układu trawiennego. Należy uważać na produkty dosładzane, lepiej zrezygnować z nich na co dzień; – kiszonki – 1 porcja w ciągu dnia wpłynie pozytywnie na układy pokarmowy i krwionośny, jednak nie należy przekraczać tej porcji ze względu na duże ilości soli. Dobrze wybierać te roślinne, ważne, by były pozbawione tłuszczów uwodornionych, które negatywnie wpływają na układ krwionośny; – produkty o obniżonej zawartości tłuszczu, np. Nabiał – dobrze zamienić pełnotłuszczowe wersje na odpowiedniki o obniżonej zawartości tłuszczu, które nie tylko mają mniej kalorii, ale są również bezpieczniejsze dla układu krwionośnego; – żywność fortyfikowana witaminami i składnikami mineralnymi, np. Płatki śniadaniowe – powinna być stosowana przez osoby, u których występuje ryzyko niedoboru danej substancji, jest dobrym wyborem podczas stosowania mało zróżnicowanych jadłospisów. Z takich produktów nie powinny korzystać osoby, których dieta dostarcza nadwyżkę danego składnika, by nie doprowadzić do jego nadmiaru w organizmie; – jajka o obniżonej zawartości cholesterolu – najlepiej zastąpić nimi tradycyjne jajka, jedynie osoby z alergią na jaja nie powinny ich spożywać; – sztuczne lub naturalne środki słodzące, np. Ksylitol, aspartam – o indeksie glikemicznym niższym niż ten, który posiada cukier, świetnie sprawdzą się głównie u osób z problemami z gospodarką węglowodanową, ale będą też dobrym wyborem dla zdrowych osób. Sprawdzą się również po jednorazowym dużym wysiłku fizycznym lub po wystąpieniu biegunek. Ze względu na działanie można podzielić żywność funkcjonalną na: – zmniejszającą ryzyko chorób nowotworowych (produkty o dużej zawartości antyoksydantów), – obniżającą ryzyko chorób układu krwionośnego (produkty o obniżonej ilości sodu i niskocholesterolowe), – zapobiegającą osteoporozie (produkty fortyfikowane wapniem i witaminą D), – zmniejszającą negatywny wpływ długotrwałego stresu (fortyfikowane głównie magnezem), – dla osób z zaburzeniami metabolizmu (żywność niskoenergetyczna i wysokobłonnikowa), – dla osób starszych (produkty fortyfikowane składnikami mineralnymi i witaminami), – wspierającą sportowców (żywność wzbogacona o elektrolity), pozytywnie wpływającą na nastrój i samopoczucie (produkty wzbogacone o antyoksydanty i składniki mineralne), – przeznaczoną dla kobiet w ciąży i karmiących (produkty wzbogacone o witaminy i składniki mineralne), – wspierającą prawidłowy rozwój niemowląt, dzieci i młodzieży (żywność fortyfikowana witaminami i składnikami mineralnymi).4. Żywność funkcjonalna a bezpieczeństwo konsumenta
Czasami producenci posługują się również innymi nazwami tej grupy produktów, co może mylić konsumentów. Jedyny dokument, który określa użycie terminu „żywność funkcjonalna” w Unii Europejskiej, to Konsensus Naukowej Koncepcji Żywności Funkcjonalnej (FUFOSE) z 1999 r. Do pewnego stopnia produkcja, a także rozpowszechnianie produktów należących do grupy żywności funkcjonalnej są kontrolowane przez ustawy i rozporządzenia dotyczące przede wszystkim bezpieczeństwa żywności i żywienia. Warto wybierać produkty ze sprawdzonego źródła. Błaszczak i wsp. 2014). Istnieje również ryzyko, że dodany składnik będzie wchodził w interakcje z pozostałą żywnością spożywaną na co dzień. Zarówno w prawie polskim, jak i unijnym brakuje zapisu dotyczącego definicji żywności funkcjonalnej. Najczęściej używają określeń: żywność witalna, żywność specjalnego przeznaczenia, żywność o działaniu fizjologicznym, żywność leczniczo-odżywcza czy żywność terapeutyczna. Według niego nomenklatura ta powinna być używana tylko w przypadku żywności konwencjonalnej, która zawiera substancje bioaktywne o udowodnionym działaniu na zdrowie człowieka. Ze względu na rosnące zapotrzebowanie na produkty o specjalnym przeznaczeniu żywieniowym sektor żywności funkcjonalnej z roku na rok coraz bardziej się rozrasta, dlatego konieczne są zmiany chroniące konsumentów. Należy również kierować się najnowszymi doniesieniami naukowymi z rzetelnych źródeł, które opisują działanie danego składnika żywności funkcjonalnej (A. Problematyczny może być również fakt, że choć dany składnik ma udowodnione działanie prozdrowotne, to fortyfikowanie nim produktów żywnościowych może prowadzić do spożycia jego nadmiernej ilości, co będzie miało negatywne konsekwencje zdrowotne. Po żywność fortyfikowaną składnikami mineralnymi, a także witaminami należy sięgać w przypadku dużych niedoborów oraz w okresach wzmożonego zapotrzebowania. Wiążę się to ze zwiększonym ryzykiem wprowadzenia konsumenta w błąd i reklamowania produktów o zmodyfikowanym składzie jako żywności funkcjonalnej, mimo że ich działanie nie jest poparte badaniami naukowymi.5. Żywność funkcjonalna – czy warto ją włączyć do swojej diety
Żywność ta szczególnie jest dobrym wyborem u osób o specjalnych potrzebach żywieniowych, jak seniorzy, sportowcy czy kobiety w ciąży. W tym przypadku dużą rolę odgrywają zwłaszcza artykuły o obniżonej ilości tłuszczu, cukru czy soli. Należy jednak pamiętać, że brakuje regulacji prawnych dotyczących tego rodzaju żywności, przez co nie zawsze jej użycie będzie gwarantować poprawę stanu zdrowia. Najlepiej sprawdzić również, czy dany składnik rzeczywiście ma znaczący wpływ na zdrowie. Choć żywność funkcjonalna może być świetnym dodatkiem, nigdy nie zastąpi fundamentów zdrowego stylu życia. Według definicji muszą mieć udokumentowane działanie wspierające zdrowie, poprawiające samopoczucie lub chroniące przed chorobą, dlatego włączenie ich do codziennej diety prawdopodobnie będzie przynosić korzyści. Produkty tego rodzaju mogą być również częścią profilaktyki chorób cywilizacyjnych, takich jak nadciśnienie tętnicze czy otyłość. Niektóre z nich ze względu na wzbogacanie o witaminy czy związki mineralne sprawdzą się w przypadku diet eliminacyjnych. Warto korzystać z produktów dobrze oznaczonych. Warto też pamiętać, że podstawa profilaktyki wszystkich chorób cywilizacyjnych to dobrze zbilansowana i różnorodna dieta, regularna aktywność fizyczna, rozładowywanie stresu i prawidłowa higiena snu. Pojęcie żywności funkcjonalnej jest niezwykle szerokie, można zaliczyć do niego różne grupy produktów.
