Szukaj
Język
Żywienie w zapaleniu trzustki
Spis treści
1. Zapalenie trzustki – definicja i rodzaje
W przewlekłym zapaleniu trzustki (PZT) występujący stan zapalny skutkuje uszkodzeniem miąższu trzustki, co prowadzi do jej trwałego i nieodwracalnego uszkodzenia. W ostrym zapaleniu trzustki (OZT) dochodzi do nadmiernej aktywacji enzymów trzustkowych, które zaczynają trawić narząd, prowadząc do jego uszkodzenia. W ok. 5% przypadków prowadzi do śmierci. Może mieć charakter ostry bądź przewlekły – determinuje to zarówno przebieg choroby, jak i postępowanie terapeutyczne. Wraz z postępem choroby ograniczana jest zdolność zewnątrzwydzielnicza (produkcja enzymów trawiennych) oraz wewnątrzwydzielnicza (uwalnianie hormonów) narządu. Choroba pojawia się nagle i może mieć bardzo ciężki przebieg oraz poważne konsekwencje. Zapalenie trzustki jest chorobą, w której dochodzi do zaburzeń prawidłowego funkcjonowania z powodu nasilonego stanu zapalnego.2. Zapalenie trzustki – przyczyny, objawy i diagnostyka
Wśród objawów można wymienić nawracający ból brzucha (w szczególności po posiłku oraz spożyciu alkoholu), uczucie pełności, wzdęcia i biegunkę. By potwierdzić diagnozę, wykonuje się badania obrazowe: tradycyjną ultrasonografię przez powłoki brzuszne, endosonografię (aparat USG wprowadzany jest do wnętrza przewodu pokarmowego przez przełyk), zdjęcia rentgenowskie oraz tomografię komputerową. Ostre zapalenie trzustki natomiast najczęściej pojawia się jako konsekwencja kamicy żółciowej i/lub nadużywania alkoholu. W przeciwieństwie do PZT objawy pojawiają się nagle, z dużą intensywnością – głównie jest to bardzo silny ból brzucha, który może promieniować do kręgosłupa. W celu postawienia diagnozy wykonuje się badania krwi – przede wszystkim stężenia enzymów trzustkowych (lipazy, amylazy) oraz białka ostrej fazy (CRP), którego podwyższony poziom świadczy o występowaniu stanu zapalnego. W przewlekłym zapaleniu trzustki najczęstszą przyczyną jest nadużywanie alkoholu (65–85% pacjentów), palenie tytoniu oraz inne choroby, takie jak nadczynność przytarczyc czy przewlekła choroba nerek. W zaawansowanym stadium – gdy trzustka przestaje pełnić swoje funkcje – pojawiają się zaburzenia trawienia i wchłaniania skutkujące wystąpieniem biegunek tłuszczowych, spadkiem masy ciała i objawami niedoborów składników odżywczych (w tym osteopenii i osteoporozy) oraz zaburzenia gospodarki węglowodanowej, co prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 3 (cukrzyca wtórna, która pojawia się w wyniku uszkodzenia trzustki np. Przez chorobę). Pozwalają one uwidocznić charakterystyczne zmiany – zwapnienia, złogi – w trzustce. Do rzadszych przyczyn można zaliczyć urazy mechaniczne oraz powikłania po stosowaniu leków bądź przebytej innej chorobie. Towarzyszyć mu mogą gorączka, nudności i wymioty, zażółcenie skóry czy zaburzenia świadomości. Ponadto przeprowadza się badania obrazowe: USG bądź tomografię komputerową. PZT może mieć również podłoże genetyczne, wówczas pierwsze objawy pojawiają się przed ukończeniem 20. R.ż.3. Zapalenie trzustki – leczenie
W przypadku pojawienia się objawów niewydolności trzustki związanych z nieprawidłowym trawieniem i wchłanianiem pokarmu – takich jak spadek masy ciała, wzdęcia, niestrawność, bóle brzucha i biegunki tłuszczowe – konieczne jest leczenie enzymatyczne w celu poprawy funkcjonowania przewodu pokarmowego. Przebieg OZT natomiast wiąże się z koniecznością hospitalizacji pacjenta. Pozwala ono zapobiec niedokrwieniu i martwicy trzustki. Włączane są także środki mające na celu złagodzenie objawów bólowych. Wykonuje się je metodą endoskopową lub chirurgiczną. W miarę postępowania choroby pojawić się mogą powikłania, m.in. Powiększenie narządu bądź zwężenie przewodów trzustkowych, które wymagają zastosowania leczenia chirurgicznego bądź endoskopowego (narzędzia wprowadzane są do przewodu pokarmowego przez niewielkie otwory w skórze). Z kolei pacjenci, u których rozwinie się cukrzyca, często wymagają zastosowania terapii insuliną. Odpowiednie nawodnienie jest kluczowe – zwłaszcza w pierwszych godzinach po pojawieniu się objawów. W tym celu pacjentowi podawane są kroplówki z elektrolitami. W wielu przypadkach konieczne jest zastosowanie leczenia zabiegowego, aby udrożnić przewody żółciowe bądź usunąć ogniska objęte martwicą. Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki w początkowym stadium opiera się na reakcji na objawy przy użyciu środków przeciwbólowych.4. Zapalenie trzustki – dieta
Żywienie jest ważnym aspektem w postępowaniu terapeutycznym zarówno w przewlekłym, jak i ostrym zapaleniu trzustki.5. <extra_id_0> Dieta <extra_id_1> Dieta Polska: <extra_id_2> Dieta Polski
W przeszłości rekomendowano również stosowanie diety ubogotłuszczowej; obecnie nie ma jednak wskazań, by ograniczać ten składnik. Wyjątkiem jest sytuacja, w której mimo podania enzymów utrzymuje się biegunka tłuszczowa (R. Warto natomiast ograniczyć ilość spożywanego błonnika, gdyż jego duże ilości zmniejszają aktywność enzymów trzustkowych. W przypadku ciężkiego niedożywienia można włączyć także doustne preparaty żywieniowe, które umożliwią dostarczenie dużej ilości energii w niewielkiej objętości. Pacjenci powinni suplementować witaminę D, co zgodne jest z ogólnymi zaleceniami dla dorosłych Polaków (przyjmowanie 800–2000 IU w okresie, gdy niemożliwe jest osiągnięcie wystarczającej syntezy skórnej) (A. Wymagane może być także włączenie suplementacji innych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, E, K) oraz witaminy B12, których niedobór może pojawić się w przebiegu zespołu złego wchłaniania. W przypadku pacjentów dobrze odżywionych zalecane jest stosowanie zdrowej, zbilansowanej diety. U pacjentów w przebiegu choroby często rozwija się niedożywienie, co związane jest z postępującą niewydolnością trzustki, dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego zmniejszającymi apetyt (ból, nudności, wymioty) oraz występującą w wielu przypadkach chorobą alkoholową. Dane wskazują, że wartości na poziomie 30–33% całkowitej energetyczności menu są dobrze tolerowane przez pacjentów stosujących suplementację enzymatyczną. Lipczyński 2017). Posiłki powinny być niewielkie, ale częste: 5–6 w ciągu dnia. Jeżeli zaś interwencja ta nie powoduje poprawy stanu pacjenta lub ma on problem z przyjmowaniem pokarmów, konieczne może okazać się rozpoczęcie żywienia dojelitowego przez zgłębnik nosowo-żołądkowy do czasu poprawy stanu odżywienia. Rusińska i wsp. 2018). Decyzję o rozpoczęciu suplementacji należy podjąć na podstawie indywidualnych wyników badań. Wszystkich chorujących na PZT obowiązuje bezwzględny zakaz spożywania alkoholu. Wówczas zalecane jest stosowanie diety wysokoenergetycznej.6. Dieta w OZT
Pierwsze podawane posiłki powinny być niskotłuszczowe o płynnej bądź półpłynnej konsystencji, takie jak kleik, zupa krem bądź koktajl o niewielkiej objętości. W przypadku gdy po upływie 24–72 godzin stan chorego nie pozwala na spożywanie posiłków doustnie, stosowane jest żywienie dojelitowe przez zgłębnik nosowo-jelitowy bądź nosowo-żołądkowy. Nie ma obecnie wskazań, aby rutynowo zalecać pacjentom po przebytym OZT stosowanie suplementacji enzymami trzustkowymi; wymagają go jedynie chorzy, u których występuje ich deficyt. W każdym wypadku należy indywidualnie rozważyć ich suplementację. Po wyjściu ze szpitala zalecana jest kontynuacja diety lekkostrawnej o niskiej zawartości błonnika oraz tłuszczu (ok. 20% wartości energetycznej menu) przez ok. 4 tygodnie. Zaleca się spożywanie posiłków częściej (4–5 razy dziennie) o mniejszej objętości. Podobnie jak w przypadku PZT pacjentów chorujących na OZT obowiązuje bezwzględny zakaz spożywania alkoholu. Nie należy jednak przedłużać okresu głodówki – po złagodzeniu bądź ustąpieniu symptomów zalecane jest jak najszybsze włączenie żywienia doustnego (jeżeli jest ono tolerowane). Jeżeli są one akceptowane, należy stopniowo przechodzić do produktów stałych i diety lekkostrawnej o niskiej zawartości tłuszczu. Jeżeli jest ono źle tolerowane bądź istnieją przeciwwskazania do jego rozpoczęcia (np. Niedrożność przewodu pokarmowego), energię należy dostarczać w formie żywienia pozajelitowego (składniki odżywcze podawane są bezpośrednio do krwi). Wytyczne nie mówią również o konieczności uzupełniania innych składników odżywczych, jednak ze względu na często współistniejącą chorobę alkoholową pojawić się mogą niedobory witamin z grupy B oraz tych rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). W przebiegu choroby rozwinąć się mogą również insulinooporność i cukrzyca – wówczas konieczna jest modyfikacja i dostosowanie zaleceń dietetycznych oraz stylu życia do występujących chorób. W tym okresie warto zrezygnować z produktów pełnoziarnistych i razowych, tłustych mięs oraz nabiału, ostrych przypraw czy niektórych owoców i warzyw o właściwościach wzdymających (takich jak czosnek, cebula, papryka, por, śliwki, gruszki). Jeżeli dania są dobrze tolerowane, stopniowo można włączać nowe produkty oraz zwiększać zawartość tłuszczu w diecie (mniej więcej co miesiąc – w zależności od indywidualnych potrzeb) i dążyć do wprowadzenia diety normotłuszczowej (ok. 28–30% energii z tłuszczu). Po pojawieniu się pierwszych objawów pacjenci mogą mieć problemy z przyjmowaniem pokarmów ze względu na złe samopoczucie oraz dolegliwości bólowe.
