Szukaj
Język
Żywienie w nieswoistych chorobach zapalnych jelit
Spis treści
1. Nieswoiste choroby zapalne jelit – różnice
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG): – zapalenie dotyczy tylko wewnętrznej części narządu – błony śluzowej, – zmiany są niejednorodne, często rozlane, na powierzchni błony śluzowej – pojawiają się owrzodzenia, – pojawia się tylko w jelicie grubym: odbycie, odbytnicy i okrężnicy. Obserwuje się także wysoką zapadalność wśród mieszkańców krajów skandynawskich. Nieswoiste choroby zapalane jelit różnią się miejscem występowania oraz rodzajem pojawiających się zmian. NChZJ częściej diagnozowane są w krajach rozwiniętych oraz wśród osób rasy białej w wieku 20–40 lat. W populacji Wysp Owczych zapadalność wynosi ok. 84 przypadków na 100 tys. Mieszkańców, co jest wskaźnikiem nawet 5 razy wyższym niż w innych krajach europejskich. Choroba Leśniowskiego-Crohna (ChLC): – zapalenie obejmuje całą ścianę narządu (błonę śluzową, podśluzową, mięśnie i otrzewną), – zmiany występują w postaci grudek i ziarenek, – może obejmować wszystkie części przewodu pokarmowego, od jamy ustnej do odbytu.2. Nieswoiste choroby zapalne jelit – objawy
W WZJG częściej obserwuje się domieszki krwi w stolcu, z kolei pacjenci z ChLC częściej odnotowują nieplanowaną utratę masy ciała oraz gorączkę. Może dojść także do powstania przetok, czyli chorobowych zmian, w wyniku których dochodzi do wystąpienia połączeń między jednym narządem (w tym przypadku jelitem) a drugim (np. Jelitem grubym, odbytem, skórą czy pęcherzem). Nie obserwuje się go w przypadku WZJG. Ze względu na dolegliwości oraz konieczność częstego korzystania z toalety codzienne funkcjonowanie jest utrudnione. WZJG jest również łączone ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór jelita grubego oraz wystąpienia toksycznego rozdęcia okrężnicy, czyli stanu bezpośrednio zagrażającego życiu. Do najczęstszych objawów zalicza się biegunki (wypróżnienia pojawiają się od kilku do kilkunastu razy dziennie) oraz bóle brzucha. Mogą pojawić się również takie objawy jak anemia, osłabienie, męczliwość oraz bladość. To objaw charakterystyczny występujący tylko w przebiegu ChLC. Przebieg NChZJ wiąże się ze znacznym obniżeniem jakości życia. Ponadto może obejmować także inne układy, kiedy dochodzi do powstania zmian kostno-stawowych, skórnych, zapaleń w obrębie gałki ocznej czy wystąpienia pierwotnego stwardniającego zapalenia dróg żółciowych (w którym dochodzi do powstania przewężeń i poszerzeń przewodów żółciowych; choroba ta prowadzi do wystąpienia m.in. Bólu brzucha, żółtaczki oraz gorączki, a w jej przebiegu może dojść do uszkodzenia wątroby). W przebiegu NChZJ można mówić o dwóch naprzemiennie występujących fazach: fazie aktywnej choroby, podczas której objawy oraz stan zapalny w organizmie nasilają się i konieczna jest interwencja, oraz fazie remisji, w której dochodzi do wyciszenia i ustąpienia dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Są one wspólne dla obu omawianych chorób.3. Nieswoiste choroby zapalne jelit – diagnostyka
Podczas badania pobierane są także wycinki zmienionych tkanek, które poddaje się analizie pozwalającej określić rodzaj, charakter i zaawansowanie zapalenia. Obecnie brakuje jednoznacznych wytycznych dotyczących diagnozowania NChZJ, występujące objawy są podobne do obserwowanych w wielu innych schorzeniach. Zleca się także wykonania badań radiologicznych – USG, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego czy RTG (w zależności od potrzeb) oraz badań laboratoryjnych krwi (morfologii oraz badań na obecność charakterystycznych przeciwciał). Do najczęściej wykorzystywanych metod pozwalających na postawienie diagnozy zalicza się endoskopię, czyli badanie polegające na wprowadzeniu do przewodu pokarmowego sondy zakończonej kamerą, dzięki czemu lekarz może dokładnie obejrzeć wnętrze narządów oraz występujące w nich zmiany.4. Nieswoiste choroby zapalne jelit – leczenie
Leczenie chirurgiczne jest stosowane, gdy niemożliwa jest poprawa stanu zdrowia pacjenta przy użyciu środków farmakologicznych oraz w stanach nagłych. Metody te pozwalają także na całkowite wyleczenie WZJG (przez usunięcie całego jelita grubego i wyłonienie stomii). W procesie terapeutycznym ważną rolę odgrywają także zmiany w stylu życia, jak zaprzestanie palenia tytoniu i wprowadzenie odpowiedniego sposobu żywienia. Pierwsza z nich wiąże się ze stosowaniem leków, których celem jest zmniejszenie stanu zapalnego, wyciszenie reakcji immunologicznej organizmu (dzięki czemu przeciwciała przestają atakować własne tkanki) oraz złagodzenie objawów choroby. Obejmuje ono m.in. Usunięcie części lub całości zajętego narządu, udrożnianie zwężeń w przewodzie pokarmowym czy usunięcie treści ropni współwystępujących z przetokami. W ChLC możliwe jest jedynie uzyskanie remisji (wyciszenia) choroby, a nie jej całkowite wyleczenie, ponieważ zmiany mogą obejmować cały przewód pokarmowy i występować tylko na niektórych jego odcinkach, co uniemożliwiłoby utrzymanie ciągłości przewodu pokarmowego. Wyróżnia się dwie podstawowe metody leczenia NChZJ: farmakologiczną oraz chirurgiczną.5. Nieswoiste choroby zapalne jelit – żywienie
Istnieje jednak kilka wskazań, które warto mieć na uwadze podczas planowania jadłospisu po zdiagnozowaniu NChZJ. Przez uszkodzenie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego, w szczególności jelit, trawienie i wchłanianie jest utrudnione. Mimo to wskazuje się, że zapotrzebowanie energetyczne pacjentów nie zwiększa się i kaloryczność diety powinna być utrzymana na takim samym poziomie jak u osób zdrowych. W czasie remisji jest takie samo jak w przypadku osób zdrowych – ok. 1 g na każdy kilogram masy ciała, natomiast podczas aktywnego rzutu, gdy stan zapalny nasila rozpad białka w organizmie, zapotrzebowanie zwiększa się od 1, 2 do nawet 1, 5 g na kg masy ciała. W niektórych przypadkach WZJG aktywna faza wiąże się z występowaniem zaparć, w związku z czym zalecane jest postępowanie odwrotne – stosowanie diety bogatobłonnikowej, by ułatwić wypróżnienia. Charakterystyczne dla pacjentów z NChZJ jest również występowanie niedoborów mikroelementów. Na początku warto zauważyć, że nie istnieje uniwersalna dieta w nieswoistych chorobach zapalnych jelit i każdy pacjent będzie inaczej reagował na poszczególne składniki odżywcze, zwłaszcza w aktywnej fazie choroby. Jednym z największych problemów związanych z występowaniem NChZJ jest ryzyko wystąpienia niedożywienia zarówno energetycznego, jak i dotyczącego poszczególnych mikro- i makroelementów. Dotyka ono zwłaszcza pacjentów z ChLC, w ich przypadku zmiany zapalne mogą się pojawiać na całej długości przewodu pokarmowego. Zapotrzebowanie na białko zmienia się w zależności od fazy choroby. Błonnik jest produktem pobudzającym pracę jelit, w związku z czym w aktywnej fazie choroby, podczas występowania biegunek, zasadne jest ograniczenie jego ilości (do ok. 25 g w ciągu doby), by uniknąć nasilenia objawów. W okresach remisji nie ma konieczności ograniczania tego składnika, chyba że jest on źle tolerowany i powoduje złe samopoczucie. Dotykają one każdego pacjenta w innym zakresie i stopniu, dlatego niezmiernie ważne jest kontrolowanie ich stężenia w organizmie oraz obserwacja pod kątem objawów niedoboru. Konieczna jest obserwacja tolerancji poszczególnych pokarmów.6. Żelazo
W przypadku wykrycia anemii konieczna jest doustna suplementacja preparatów zawierających żelazo, a w niektórych przypadkach suplementacja dożylna. Są one związane z występowaniem niedoborów wapnia, dlatego zalecane jest regularne wykonywanie densytometrii, czyli badania pozwalającego na określenie gęstości kości, a co za tym idzie – ich wytrzymałości. Monitorowanie jej stężenia oraz suplementacja są zatem kolejnym ważnym działaniem podczas terapii NChZJ. Nie należy jednak rezygnować z niego prewencyjnie, ale jedynie w przypadku potwierdzenia nietolerancji. Produktami często wykluczanymi przez pacjentów z NChZJ są niektóre zioła, ostre przyprawy, ciężkostrawne i smażone potrawy, produkty nasilające produkcję gazów (np. Nasiona roślin strączkowych) oraz rafinowane cukry (np. Syrop glukozowy, glukoza czy biały cukier). Zalecane jest monitorowanie, które składniki nasilają objawy w konkretnych przypadkach. Zaleca się wykonywanie badań kontrolnych co 6–12 miesięcy. Dawka i forma są ustalane indywidualnie przez lekarza prowadzącego; – – u pacjentów z NChZJ bardzo często obserwuje się także zaburzenia w obrębie układu kostnego – osteopenię i osteoporozę. Osoby cierpiące na osteoporozę i osteopenię są w większym stopniu narażone na złamania kości, dlatego w przypadku stwierdzenia obniżonej gęstości mineralnej kości konieczne jest stosowanie suplementacji wapnia, by uzupełnić niedobory; – – wiąże się bezpośrednio z omawianym wcześniej wapniem, ponieważ to właśnie ta witamina pozwala na prawidłowe przyswajanie wapnia oraz utrzymanie dobrego stanu układu kostnego. W przebiegu ChLC często dochodzi także do utraty zdolności trawienia laktozy, w szczególności podczas aktywnej fazy choroby, i konieczne jest wykluczenie tego składnika z diety. Warto także sięgać po produkty nabiałowe bez laktozy ze względu na wysoką zawartość wapnia. Zależy to jednak od indywidualnej tolerancji pacjenta. Do składników najczęściej niedoborowych należą: – – anemia wynikająca z niedoboru tego pierwiastka jest jednym z najczęściej obserwowanych objawów/powikłań NChZJ.
