Szukaj
Język
Zespół policystycznych jajników – przyczyny, objawy, leczenie, dieta
Spis treści
1. Zespół policystycznych jajników – czym jest
Częstotliwość występowania schorzenia wynosi 4–15%. Zespół policystycznych jajników, inaczej zespół wielotorbielowatych jajników (ang. Polycystic ovary syndrome, PCOS), to jedno z najczęściej występujących schorzeń endokrynologicznych, które dotyka kobiety w wieku rozrodczym. Ta wysoka wartość wynika ze stosowania różnych kryteriów diagnozy PCOS w krajach europejskich oraz amerykańskich. Określany jest także mianem patologii XX wieku.2. Zespół policystycznych jajników – przyczyny
Czynnikiem predysponującym do rozwoju schorzenia jest kompetencja genetyczna. Oprócz genetyki ważne są czynniki hormonalne. Ostatnią grupą czynników zwiększających ryzyko rozwoju PCOS są czynniki środowiskowe. Warto pamiętać, że tkanka tłuszczowa to także organ aktywny hormonalnie. Wskazuje się na wieloczynnikowe podłoże tej choroby. Choć nie stwierdzono jak do tej pory genów odpowiedzialnych za zwiększone ryzyko wystąpienia PCOS, to zauważa się istotnie częstsze występowanie choroby u bliskich krewnych. Istotne są tu zaburzenia dotyczące pracy jajników, wrażliwości tkanek na insulinę oraz wydzielania tego hormonu. Bezsprzecznie jednym z nich jest nadmierna masa ciała, szczególnie otyłość. Oznacza to, że wpływa ona na funkcjonowanie całego organizmu. Nie ma więc jednej konkretnej przyczyny, która może wywołać PCOS.3. Zespół policystycznych jajników – kryteria diagnostyczne, badania
Kolejne to symptomy, które wskazują na hiperandrogenizm. Ostatnim z kryteriów są policystyczne jajniki, które uwidaczniają się w badaniu USG. Wymienia się tu m.in. Guzy, które przez wydzielanie hormonów mogą wywoływać objawy hiperandrogenizacji. Tutaj jednak znaczenie ma dostępność wykonania. Przed wykonaniem badań należy jednak pamiętać o wpływie doustnych środków antykoncepcyjnych na gospodarkę hormonalną, w tym stężenie testosteronu. Badania wykonywane przy PCOS obejmują także prolaktynę oraz hormon luteinizujący (LH). Są one potrzebne przede wszystkim do oceny płodności kobiety. W związku z częstym występowaniem oporności tkanek na działanie insuliny wskazuje się na znaczenie wykonania oceny gospodarki węglowodanowej u chorych kobiet. Natomiast badaniem bardziej precyzyjnym jest określenie stosunku poziomu glukozy na czczo do poziomu insuliny. Kobieta z podejrzeniem PCOS musi spełniać 2 z 3 podstawowych kryteriów, aby postawiono diagnozę. Powinny być one rozpoznane na podstawie objawów klinicznych lub badań biochemicznych. Ważne jest wykluczenie innych chorób, które mogą mylnie wskazywać na PCOS. Przy wyborze badań diagnostycznych brany jest pod uwagę poziom testosteronu całkowitego, choć na lepszą ocenę pozwala oznaczenie tego hormonu w postaci wolnej. Dokładniejsze jest także oznaczenie FAI (ang. Free androgen index, indeks wolnych androgenów). Dlatego zwykle zalecane jest przerwanie antykoncepcji na 3 miesiące przed oceną stężenia hormonu. Nie są to jednak testy, od których uzależniona jest końcowa diagnoza. Na wynik oznaczeń tych hormonów może wpływać nadmierna masa ciała, gdyż tkanka tłuszczowa wpływa na ich wydzielanie. Podstawowym testem jest wykonanie obciążenia 75 g glukozy. Przy wartościach niższych niż 4, 5 prawdopodobne jest występowanie insulinooporności. Pierwszym z nich jest sporadyczna owulacja lub jej brak.4. Zespół policystycznych jajników – objawy
Utrudniać zajście w ciążę mogą zaburzenia w cyklach miesiączkowych związane z nieprawidłowościami hormonalnymi. Stąd istotne przy PCOS jest także regularne wykonywanie podstawowych badań profilaktycznych takich jak morfologia, aby nie dopuścić do rozwoju niedokrwistości. Te ostatnie występują częściej u kobiet z nadmierną masą ciała. Jest to po prostu nadmierne wykształcenie cech, które przypisywane są płci męskiej, np. Nadmierne owłosienie (hirsutyzm), łysienie w sposób charakterystyczny dla panów, ale także zmiany trądzikowe, Niestety takie zmiany mają wpływ na sferę psychologiczną. Niestety coraz częściej PCOS dotyczy także młodych dziewcząt, u których niektóre z objawów choroby mogą być mylnie łączone z okresem dojrzewania. Na chorobę przed 8. Rokiem życia wskazywać może zbyt wczesne pojawienie się owłosienia łonowego. Niestety długotrwały brak wyrównania estrogenów przy PCOS powoduje zwiększone ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej błony śluzowej macicy. Są to również czynniki ryzyka wystąpienia raka endometrium. Z pewnością jednym z bardziej dotkliwych dla kobiet objawów jest towarzysząca chorobie niepłodność. Może dochodzić zarówno do skąpych miesiączek, jak i nadmiernego krwawienia. Jeśli natomiast dojdzie do zapłodnienia, PCOS powoduje zwiększone ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu, ale także rozwoju cukrzycy oraz wysokiego ciśnienia tętniczego. Dodatkowo w związku z występującymi zaburzeniami hormonalnymi dochodzi do tzw. Hiperandrogenizmu. Częste jest też występowanie nadmiernej masy ciała, która zwykle jest klasyfikowana według wskaźnika masy ciała BMI już jako otyłość. W tej sytuacji może okazać się konieczne wykonanie badania USG jajników. Rozpoznanie choroby powinno nastąpić wcześnie, gdyż nieleczona dziewczynka w przyszłości może doświadczyć cykli bezowulacyjnych z innymi tego konsekwencjami. Przyczyniają się do tego także występujące często u chorych kobiet nadciśnienie tętnicze, zaburzenia związane z nadmiarem insuliny oraz androgenów, otyłość. Objawy PCOS w dużej mierze zależą od wieku chorej kobiety.5. Zespół policystycznych jajników – leczenie
Przy współistniejącej otyłości konieczne są wprowadzenie modyfikacji dotyczących stylu życia, odpowiednio zbilansowana dieta i dopasowana aktywność fizyczna. Może przyczynić się do przywrócenia owulacji, poprawy regularności miesiączek, a tym samym zwiększyć szansę na zajście w ciążę. U kobiet planujących ciążę oprócz modyfikacji dotyczących stylu życia stosowane jest leczenie farmakologiczne. Mają one wpływać przede wszystkim na wyrównanie gospodarki hormonalnej, co skutkuje złagodzeniem objawów choroby i zwiększeniem szansy na zapłodnienie. Tutaj podstawę stanowi laparoskopia. Są to substancje wpływające na rozwój mieszków włosowych, co w konsekwencji po 3–6 miesiącach ma skutkować zmniejszeniem nadmiernego owłosienia. Podczas leczenia bardzo ważna jest bieżąca pomoc w łagodzeniu objawów fizycznych. Takie działania wspomagają redukcję masy ciała, a obniżenie jej nawet o 5% korzystnie wpływa na cykle miesiączkowe. Nie bez znaczenia jest zmniejszenie objawów związanych z nadmiernym owłosieniem, co z kolei z pewnością przekłada się na poprawę samopoczucia i jakości życia. Podstawowe leki to m.in. Cytrynian clomifenu czy w miarę potrzeby metformin. Gdy jednak stosowanie środków farmakologicznych nie daje zadowalających rezultatów, należy brać pod uwagę także zabiegi operacyjne. Przy leczeniu hiperandrogenizmu stosowane są tabletki antykoncepcyjne zawierające gestageny oraz spironolakton. Podczas przyjmowania wymienionych leków powinna poprawić się także cykliczność krwawień miesięcznych. Jeśli choroba dotyka sferę psychologiczną, wskazana jest pomoc również w tym zakresie.6. Zespół policystycznych jajników a dieta i aktywność fizyczna
Ważne jest spożywanie żywności niskoprzetworzonej, urozmaiconej, bogatej w różne składniki odżywcze. Wskazane jest ograniczenie ilości kwasów tłuszczowych nasyconych, dominujących głównie w produktach zwierzęcych (np. Słonina, smalec, łój). Aby dostarczyć je z żywnością, warto spożywać m.in. Ryby morskie, nasiona lnu, nasiona chia. Choć jego wpływ na zmiany miażdżycowe jest w ostatnim czasie podważany, to jednak nie należy zapominać o jego udziale w syntezie androgenów. Ważne jest także spożywanie odpowiednich węglowodanów. W jadłospisie powinny się pojawić węglowodany złożone, których źródłem są m.in. Zbożowe przetwory pełnoziarniste (płatki zbożowe, pieczywo, kasze, ryże, makarony) czy nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soja, soczewica, ciecierzyca). Dobrym rozwiązaniem jest wybieranie produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG), który jest wskaźnikiem określającym wpływ pożywienia na wzrost poziomu glukozy we krwi. Zmniejsza się również produkcja androgenów. Posiłki powinny dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Należy więc uwzględnić w jadłospisie produkty obfitujące w te składniki mineralne, jak np. Odpowiednie warzywa, orzechy i nasiona, kakao. Jego źródłem w żywności są m.in. Zielone warzywa liściaste. Korzystny wpływ na uregulowanie cykli menstruacyjnych może mieć odpowiednia podaż witaminy D oraz wapnia. Dobre może okazać się również picie herbaty miętowej, herbaty zielonej oraz korzystanie z ziół (np. Majeranku). Aby dieta umożliwiła redukcję masy ciała, oprócz jej prawidłowego zbilansowania ważne jest także uzyskanie ujemnego bilansu energetycznego. Aktywność fizyczna zawsze musi być odpowiednio dopasowana. Wszystko zależy od początkowych możliwości kobiety, kondycji czy chociażby innych aspektów zdrowotnych. Najlepiej poświęcić na nią minimum 30 minut każdego dnia. Do jego rozwiązania z pewnością należy podejść wielokierunkowo, uwzględnić nie tylko leczenie farmakologiczne, ale także zmodyfikować styl życia. Istnieje kilkadziesiąt jednostek chorób dietozależnych. Do najczęściej występujących zaliczamy cukrzycę typu II, otyłość, nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, niektóre nowotwory, zapalenia jelit, alergie. Często jest to pierwszy krok podejmowany przez specjalistów. Wówczas dieta stanowi doskonały fundament pod leczenie farmakologiczne prowadzone przez lekarzy. W zależności od schorzenia zapotrzebowanie na poszczególne składniki również może się zwiększać lub zmniejszać. Uwzględniamy schorzenia, przewlekłe leczenie, zalecenia lekarskie, wyniki badań, co pozwala na lepsze dopasowanie jadłospisu do potrzeb organizmu. Mogą one podlegać wahaniom i w kontekście problemów zdrowotnych i wymagać modyfikacji. Zawsze bierzemy po uwagę preferencje podopiecznego, a w razie potrzeby mamy do dyspozycji wymienniki produktów. Dieta kliniczna to świetny sposób na zapewnienie organizmowi energii i sił do walki z chorobą. Ważną modyfikacją dotyczącą sposobu żywienia jest zadbanie przede wszystkim o jakość diety. Należy zwrócić uwagę na tłuszcze zawarte w diecie. Polecane są natomiast te o łańcuchu wielonienasyconym, szczególnie kwasy omega-3. Należy zwrócić także uwagę na cholesterol. Zakłada się, że jego wysokie spożycie może mieć związek z zaburzeniami hormonalnymi w PCOS. Warto zrezygnować ze spożycia słodyczy kupionych w sklepach, gdyż zwykle są one mieszanką cukru (sacharozy) oraz niekorzystnego dla zdrowia tłuszczu. Dostarczają one korzystnego dla zdrowia błonnika pokarmowego. Dzięki spożywaniu żywności o niskim IG obniża się poziom cukru, a w konsekwencji także wyrzut insuliny. Wymienione korzyści nie są jedynymi, które wynikają z prowadzenia odpowiedniej diety. Zwraca się uwagę na możliwość niedoborów potasu, cynku oraz magnezu w diecie kobiet z PCOS. Konieczna jest także prawidłowa podaż kwasu foliowego. Warto jednak pamiętać, że u kobiet w okresie prokreacyjnym zaleca się suplementację kwasem foliowym na 3 miesiące przed planowanym zajściem w ciążę. Stąd w diecie zalecane jest spożywanie m.in. Nabiału i ryb morskich. Zauważa się ich wpływ na obniżenie sekrecji androgenów oraz poprawę insulinowrażliwości. Należy więc zmniejszyć kaloryczność diety o około 500–1000 kcal na dzień. Należy zwrócić uwagę na czas trwania, częstotliwość oraz intensywność pojedynczych treningów. Zalecana jest przede wszystkim aktywność na poziomie umiarkowanym. Zespół policystycznych jajników to bardzo złożony problem. Warto zadbać o wprowadzenie zalecanych zmian, gdyż mogą one złagodzić objawy choroby, a także wpłynąć na poprawę płodności i ogólnej jakości życia. Choroby te powstają w wyniku nieprawidłowego odżywiania i niewystarczającej aktywności fizycznej – innymi słowy, są możliwe do uniknięcia, jeśli dbamy o zdrowy styl życia. Te choroby dotyczą coraz liczniejszego grona ludzi i wymagają zmiany nawyków żywieniowych. Należy wyeliminować źródło problemu (poprawić dietę, wdrożyć aktywność fizyczną, zadbać o higienę snu czy zredukować źródła stresu), czasem na wczesnym etapie choroby np. Cukrzycy, jest to jedyna i wystarczająca metoda terapeutyczna.Niestety w przypadku schorzenia istniejącego już długi czas, może okazać się niewystarczająca. W stanie chorobowym gospodarka energetyczna organizmu może ulegać zmianom. Podczas opracowywania diet klinicznych, inaczej leczniczych bierzemy pod uwagę wszystkie te zmienne. W zależności od rodzaju problemu dobieramy składniki diety, ustalamy bilans energii, makro i mikroskładników, aby jak najlepiej zaspokoić zapotrzebowanie organizmu.W dietach klinicznych zwracamy baczną uwagę na odpowiednie do potrzeb ustalenie proporcji makroskładników: białka, tłuszczu i węglowodanów. Plan żywieniowy bazuje na łatwo dostępnych nisko przetworzonych produktach, z uwzględnieniem sezonowości warzyw i owoców. Mamy na uwadze komfort użytkowników diety, więc dostosowujemy plany do ich możliwości kulinarnych, czasu pracy i czasu na przygotowanie posiłków. Stwarzamy optymalne warunki, dostarczamy do organizmu wszystkich niezbędnych składników, zapobiegamy niedoborom lub wyrównujemy istniejące, zwiększamy komfort trawienny. Zauważa się bowiem, że u kobiet ze zdiagnozowanym PCOS stosowany model żywienia obejmuje posiłki o niskiej wartości odżywczej dostarczające dużo energii.
