Szukaj
Język
Zaburzenia odżywiania – czynniki ryzyka, kryteria rozpoznania, diagnostyka
Spis treści
1. Zaburzenia odżywiania – czynniki ryzyka
Czynniki kulturowe: – presja mediów promujących szczupłą, umięśnioną sylwetkę jako symbol sukcesu sukcesu, zdrowia i samokontroli; – wygląd zewnętrzny jako podstawowe kryterium oceny człowieka oraz powód do wytykania wad i niedoskonałości; – moda na stosowanie diety, jest to oznaką silnej woli i mocnego charakteru. Czynniki indywidualne: – wysokie ambicje, usilne dążenie do perfekcji; – zaburzony obraz własnego ciała; – niska samoocena; – wybór kariery zawodowej, w której niezbędne jest posiadanie szczupłej sylwetki, np. Modeling, taniec, łyżwiarstwo figurowe, gimnastyka; – nieprzyjemne doświadczenia związane z nadmierną masą ciała w dzieciństwie; – brak akceptacji wśród rówieśników; – potrzeba buntu, panowania nad ciałem i samokontroli (B. Wolska 2009). W przypadku zaburzeń odżywiania czynniki ryzyka należy podzielić na kilka grup. Czynniki rodzinne: – predyspozycje genetyczne do wrodzonego osłabienia mechanizmów samokontroli; – występowanie zaburzeń odżywiania w rodzinie; – trudne dzieciństwo z występującą przemocą fizyczną i/lub psychiczną, niejednokrotnie także z chorobą alkoholową członka rodziny; – brak należytej uwagi ze strony rodziców lub wręcz przeciwnie – nadmierna kontrola i narzucanie wygórowanych wymagań; – brak bliskich relacji w rodzinie, niespożywanie wspólnych posiłków, które kształtują prawidłowe nawyki żywieniowe. Józefik, M. Zaburzenia na tle psychologicznym niejednokrotnie mają wielowątkową etiologię.2. Anoreksja – kryteria rozpoznania
Głównym założeniem jest celowa utrata masy ciała, a następnie jej utrzymanie przy pomocy wszelkich dostępnych środków. Sommer 2016). Kryteria diagnostyczne to: – ograniczenie spożycia kilokalorii, co prowadzi do znacznej utraty masy ciała, która mieści się poniżej normy rozwojowej lub odpowiedniej dla płci i wieku; – strach przed zwiększeniem masy ciała i otyłością lub podejmowanie usilnych starań, by zakłócić prawidłowy przyrost masy ciała pomimo zbyt szczupłej sylwetki; – zaburzenia postrzegania masy ciała oraz kształtu sylwetki lub brak świadomości konsekwencji zbyt niskiej masy ciała, nadmierny wpływ wyglądu zewnętrznego na samoocenę; – zanik przynajmniej 3 cykli menstruacyjnych u kobiet, które już miesiączkowały, lub utrata libido u mężczyzn. U dzieci ocena tego wskaźnika odbywa się za pomocą odpowiednich siatek percentylowych. Jej podstawą jest nieprawidłowy stosunek do jedzenia, któremu towarzyszą symptomy o podłożu psychicznym i somatycznym. W znacznym stopniu dotyka dziewczęta i młode kobiety, jednak przypadki zdarzają się również wśród chłopców w okresie dojrzewania lub kobiet aż do czasu menopauzy (H. Anoreksja widnieje w międzynarodowej klasyfikacji chorób w kategorii zaburzeń karmienia i odżywiania. Kryterium diagnostycznym jest także wskaźnik masy ciała (BMI), którego wartość wynosi poniżej 17, 5 kg/m2, przy czym wartość poniżej 13 jest wskazaniem do hospitalizacji. Anorexia nervosa, znana również jako jadłowstręt psychiczny, to niezwykle złożona przypadłość.3. Anoreksja – obraz pacjenta
W przypadku drugiego typu – żarłoczno-wydalającego – u pacjenta występują epizody objadania się, po których dochodzi do zachowań kompensacyjnych w celu wydalenia spożytej treści pokarmowej. Wraz z kolejnymi traconymi kilogramami są coraz bardziej zauważalne i niepokojące. Mimo niskiej masy ciała postrzega siebie jako osobę z nadwagą lub osobę otyłą. Pomijanie posiłków oraz bardzo intensywne treningi są spowodowane lękiem przed wzrostem masy ciała. Osoby cierpiące na anoreksję są w konsekwencji wyniszczone, zmęczone, doskwierają im bezsenność, samotność i depresja. Sommer 2016). Typ restrykcyjny charakteryzuje się utratą masy ciała osiągniętą dzięki stosowaniu diety, głodówek i/lub wykonywaniu bardzo intensywnych ćwiczeń fizycznych. Anoreksja ma wiele bardzo charakterystycznych objawów, jednak nie zawsze są one widoczne na początku choroby. Osoba chora na anoreksję ma niską samooceną i zaburzony obraz własnego ciała. Ambicje, czasem narzucane także przez członków rodziny, skutkują usilnym dążeniem do perfekcji, osiągania sukcesów, a równocześnie wywołują paraliżujący strach przed porażką. Dążenie do osiągnięcia umięśnionego, jędrnego ciała bez dostarczania odpowiedniej liczby kilokalorii przynosi odwrotne efekty. Powyższe objawy i skutki wynikające z przebiegu choroby są bezwzględnym wskazaniem do kontaktu ze specjalistą w celu podjęcia leczenia (H. W przebiegu choroby kształtuje się jeden z dwóch rodzajów zachowania pacjenta.4. Bulimia – kryteria rozpoznania
Napady objadania się rzadko wywoływane są głodem fizjologicznym. W trakcie napadu dochodzi do całkowitej utraty kontroli – braku świadomości, ile i co jest spożywane. Bezpośrednio po napadzie odczuwane są ulga i spadek napięcia. U osób chorych dochodzi do zachowań kompensacyjnych takich jak wymioty czy zażywanie środków przeczyszczających. Bulimia psychiczna, podobnie jak anoreksja, widnieje w międzynarodowej klasyfikacji chorób. Najczęściej wiążą się z napięciem nerwowym, przygnębieniem, smutkiem, a czasem nawet znudzeniem. Bulimicy sięgają zarówno po wysokokaloryczne, przetworzone potrawy, jak i surowe lub konserwowe produkty. Stan ten trwa jednak krótko, ponieważ chwilę później pojawiają się ogromne poczucie winy, wyrzuty sumienia i wstyd. Ma to zapobiegać wzrostowi masy ciała. Kryteria diagnostyczne: – powtarzające się epizody kompulsywnego objadania się charakteryzujące się spożywaniem w określonym czasie istotnie większej ilości jedzenia oraz poczuciem braku kontroli podczas epizodu; – powtarzające się niewłaściwe zachowania kompensacyjne w celu zapobiegania przyrostowi masy ciała; – epizody objadania się oraz zachowania kompensacyjne występują średnio co najmniej raz w tygodniu przez okres trzech miesięcy; – samoocena osoby chorej jest przesadnie uzależniona od kształtu sylwetki i masy ciała.5. Bulimia – obraz pacjenta
Często ze względu na okres dojrzewania zaczyna coraz bardziej skupiać się na swoim wyglądzie zewnętrznym. Zachowania te są charakterystyczne dla osób w tym wieku, dlatego na początku mogą nie wzbudzać podejrzeń. Można jednak wymienić kilka charakterystycznych cech osoby chorej. Stan skóry i włosów wskazuje na duże niedobory składników odżywczych. Współlokatorzy zauważą także znikanie dużej ilości żywności w stosunkowo krótkim czasie. Jednocześnie bulimicy potrzebują opieki i poczucia bycia kontrolowanym ze względu na brak zaufania do samego siebie. Kędra 2011). Rozpoznanie symptomów bulimii jest nieco trudniejsze niż rozpoznanie anoreksji. Jest to również czas podejmowania pierwszych prób odchudzania czy intensywnych treningów fizycznych. Napady objadania się oraz zachowania kompensacyjne odbywają się w samotności, co również nie ułatwia postawienia szybkiej diagnozy. Bulimicy często cierpią na bóle brzucha spowodowane przyjmowaniem środków przeczyszczających i moczopędnych. Unikają spożywania posiłków w towarzystwie innych osób. Świadomość braku kontroli i jednoczesna bezsilność będą prowadzić do izolacji społecznej. Dlatego też u osób z bulimią niejednokrotnie diagnozuje się osobowość borderline, oznaczającą chwiejność emocjonalną (E. Występują zachowania impulsywne, do których należą próby samookaleczenia, kradzieży, uzależnienie od leków lub alkoholu. Pacjent ma najczęściej prawidłową masę ciała lub niewielką nadwagę.6. Ortoreksja – obraz pacjenta
Jego motywacją nie było osiągnięcie szczupłej sylwetki czy obniżenie masy ciała, a jedynie dbałość o zdrowy styl życia. Problem pojawia się w momencie, gdy myślenie o jedzeniu zajmuje tyle czasu, że brakuje go na inne codzienne czynności. Symptomem niepokojącym jest także napięcie nerwowe podczas wykonywania czynności niezwiązanych z jedzeniem, które są uznawane za stratę czasu. Dochodzi do sytuacji, w której osoba z ortoreksją spożywa jedynie kilka produktów, które uważa za względnie jakościowe. Ortorektycy izolują się od społeczeństwa, nie uczestniczą w spotkaniach, podczas których spożywane jest jedzenie, a nawet zaniedbują swoje obowiązki zawodowe. W skrajnych przypadkach może dojść do utraty pracy oraz opuszczenia przez członków rodziny. Koven, A.W. Brytek-Matera 2012). Łucka i wsp. 2019), dlatego temat ten wymaga dalszych badań. W pewnym momencie swojego życia zaobserwował nietypową koncentrację na jakości spożywanego jedzenia. Wydawać by się mogło, że takie postępowanie ma wydźwięk jedynie pozytywny, dlatego na początku nie jest niepokojące. Można zaobserwować potrzebę planowania posiłków z dużym wyprzedzeniem, dbałość o dokładną wagę i kaloryczność produktów czy jakość opakowań, w których są kupowane i przetrzymywane. Wraz z postępem choroby wykluczana jest coraz większa liczba produktów spożywczych ze względu na obawę przed ich negatywnym wpływem na zdrowie. Konsekwencjami takiego postępowania są znaczne niedobory składników odżywczych, zaburzenie gospodarki kwasowo-zasadowej, obniżanie masy ciała i pogorszenie stanu zdrowia. Koncentracja na planowaniu i przygotowywaniu pożywienia nie pozwala im na utrzymywanie relacji towarzyskich. Niektóre publikacje sugerują, że ortoreksja może być czynnikiem ryzyka wystąpienia anoreksji lub bulimii w przyszłości (N.S. Abry 2015 oraz A. Inne natomiast nie potwierdzają tej zależności (I. Amerykański lekarz, który jest autorem definicji ortoreksji, opisał ją na podstawie własnych doświadczeń.7. Ortoreksja – grupy ryzyka
Duża świadomość jakości produktów spożywczych i ich wpływu na funkcjonowanie organizmu sprawia, że istnieje większe ryzyko nadmiernej koncentracji na jedzeniu. Z obawy przed niepożądanymi objawami po spożyciu niektórych produktów z założenia je wykluczają. Ortoreksja może także wystąpić u zawodowych sportowców. Istnieją grupy osób, które są bardziej narażone na zachorowanie na ortoreksję. Kolejną grupą są alergicy oraz osoby z nietolerancjami pokarmowymi. Podobnie jest z osobami stosującymi restrykcyjne diety redukcyjne, które za wszelką cenę chcą osiągnąć upragnioną sylwetkę. Brak umiejętności doboru produktów przed- i potreningowych może prowadzić do wybierania jedynie sprawdzonych posiłków, które nie wywołują problemów żołądkowych. W pierwszej kolejności są to dietetycy i technologowie żywienia, którzy zawodowo zajmują się tematyką żywności.8. Bigoreksja – obraz pacjenta
Niemniej jednak media promują również ideał sylwetki u płci męskiej. Jeśli jest to źródłem dyskomfortu psychicznego i zaburza funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie, może dojść do zjawiska dysmorfii mięśniowej, zwanej bigoreksją. Codzienne treningi pochłaniają zbyt wiele czasu, którego brakuje na wypełnianie obowiązków prywatnych i zawodowych. Leone, E.J. Gray 2005). Pope Jr., K.A. Olivardia 2000). Dla porównania – mężczyźni podnoszący ciężary robią to średnio tylko 3 razy dziennie (U. Dbałość o muskulaturę jest oficjalnie motywowana chęcią prowadzenia zdrowego stylu życia. Niezadowolenie z wyglądu zewnętrznego u młodych chłopców występuje rzadziej niż u dziewcząt (M.J. W przeciwieństwie do pożądanej u kobiet szczupłej sylwetki mężczyźni skupiają się na sile i muskulaturze. Charakteryzuje się nadmiernym dążeniem do zwiększenia masy mięśniowej, spowodowanym ciągłym niezadowoleniem ze swoich wyników. Pomimo ponadprzeciętnie rozbudowanej sylwetki osoba cierpiąca na bigoreksję unika sytuacji, w których miałaby eksponować swoje ciało (J.E. Sedory, K.A. Uczestnik jednego z badań naukowych przyznał, że treningi polegające na podnoszeniu ciężarów, dieta oraz obserwacja ciała zajmują 90% dnia. (H.G. Philips, R. Podczas innego badania dowiedziono, że osoba chorująca na bigoreksję przegląda się w lustrze średnio 9–12 razy dziennie, a niektórzy nawet 50 razy. Kluczyńska 2014). Niestety, osoby chorujące na bigoreksję kontynuują intensywne treningi i restrykcyjną dietę mimo negatywnych konsekwencji. Duncan i wsp. 2006).
