Szukaj
Język
Sumak – właściwości i zastosowanie
Spis treści
1. Skład chemiczny
Sumak garbarski wykorzystywany był od dawna w tradycyjnej medycynie wschodniej. Stosowano go w leczeniu wielu dolegliwości, m. in. Biegunek, wrzodów, krwotoków, trudno gojących się ran, a także problemów ze wzrokiem. Jego zdrowotne działanie wynika z obecności licznych związków bioaktywnych. W badaniu fitochemicznym wykryto polifenole, flawonoidy, kwasy fenolowe, garbniki oraz olejki eteryczne. Wśród nich wyróżniono kwercetynę, izokwercetynę, kwas protokatechowy, kwas galusowy, galusan metylu, kemferol, kwas rozmarynowy i taninę. Łącznie udowodniono obecność aż 211 fitozwiązków (Z. A. Elagbar i wsp. 2020).2. Właściwości zdrowotne
Ze względu na zawartość składników bioaktywnych Rhus coriaria charakteryzuje się wysoką aktywnością antyoksydacyjną. Na podstawie badań stwierdzono, że ekstrakt z tej rośliny przyczynia się do redukcji stresu oksydacyjnego poprzez zwalczanie wolnych rodników. Za właściwości te odpowiadają głównie zawarte w sumaku garbarskim polifenole, flawonoidy, antocyjany, kwasy fenolowe (szczególnie kwas galusowy) oraz kwasy organiczne (jabłkowy i cytrynowy). Dzięki swoim właściwościom przeciwutleniającym substancje te wspomagają usuwanie toksyn, zapobiegają rozwojowi wielu chorób cywilizacyjnych, a także opóźniają procesy starzenia się organizmu. Zaobserwowano również wysoką aktywność ochronną DNA, zapobiegającą powstawaniu mutacji w materiale genetycznym (F. S. Mohammed i wsp. 2018).3. Właściwości przeciwnowotworowe
Powstające w organizmie reaktywne formy tlenu oraz wolne rodniki przyczyniają się do wystąpienia stresu oksydacyjnego. Stan ten zaburza funkcjonowanie komórek, narządów i układów, może również prowadzić do zmian nowotworowych. Aktywność antyoksydacyjna sumaka wiąże się z działaniem przeciwnowotworowym – występujące w nim polifenole i flawonoidy hamują rozwój komórek rakowych i przyczyniają się do ich zniszczenia w wyniku apoptozy (śmierci komórki). Badania wykazały, że ekstrakt z Rhus coriaria zapobiega ich namnażaniu i hamuje proces nadmiernej angiogenezy, czyli tworzenia nowych naczyń krwionośnych w narządach. Działanie cytotoksyczne zaobserwowano m. in. Wobec komórek raka piersi (H. El Hasasna i wsp. 2016), szyjki macicy (S. Abdallah i wsp. 2019), jelita grubego (K. Athamneh i wsp. 2017) oraz prostaty (A. Muazzam i wsp. 2018).4. Właściwości przeciwdrobnoustrojowe
Sumak garbarski wykazuje właściwości przeciwdrobnoustrojowe zarówno wobec bakterii Gram-ujemnych, jak i Gram-dodatnich. Olejek eteryczny z owoców tej rośliny został zbadany pod kątem wpływu na bakterie Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus oraz Bacillus subtilis. Stwierdzono, że składniki aktywne zawarte w olejku hamują wzrost bakterii, a także przyczyniają się do ich zniszczenia. Wyniki te wskazują na możliwość stosowania olejku eterycznego z sumaka w leczeniu niektórych infekcji bakteryjnych (M. Zhaleh i wsp. 2018). W innym badaniu zauważono, że ekstrakt etanolowy otrzymany z nasion Rhus coriaria wzmacnia działanie niektórych antybiotyków, m. in. tetracykliny, penicyliny i cefalaksyny. Obserwacje przeprowadzono na trzech opornych szczepach bakterii Pseudomonas aeruginosa. Naukowcy sugerują, że takie synergistyczne działanie może korzystnie wpływać na poprawę skuteczności antybiotykoterapii (G. Adwan, B. Abu-Shanab, K. Adwan 2010). Ponadto ze względu na aktywność bakteriostatyczną wobec drobnoustrojów przyczyniających się do psucia żywności (takich jak m. in. Staphylococcus aureus, Listeria monocytogenes, a także Escherichia coli) sumak garbarski może być wykorzystywany jako naturalny środek konserwujący (A. Nostro i wsp. 2016).5. Właściwości przeciwzapalne
Ekstrakty roślinne charakteryzujące się wysoką aktywnością przeciwutleniającą mogą wykazywać również działanie przeciwzapalne. Reaktywne formy tlenu inicjują niszczenie komórek poprzez pobudzenie uwalniania substancji o charakterze zapalnym. Właściwości antyoksydacyjne wiążą się zatem z aktywnością redukującą stan zapalny. Główną rolę odgrywają zawarte w sumaku flawonoidy (takie jak kwas galusowy, kwercetyna i kemferol), a także związki fenolowe. Przeprowadzono badanie, którego celem było określenie wpływu ekstraktu z sumaka na redukcję mechanizmów patologicznych związanych z rozwojem martwiczego zapalenia jelit. W eksperymencie zastosowano model zwierzęcy. Na podstawie wyników stwierdzono, że wykorzystanie ekstraktu z Rhus coriaria przyczyniło się do znacznego zmniejszenia poziomów IL-6 (Interleukina 6) i TNF-alfa (czynnik martwicy nowotworów), czyli związków świadczących o stanie zapalnym organizmu (S. Isik i wsp. 2019). W innym badaniu wykazano korzystny wpływ sumaka garbarskiego na redukcję procesów zapalnych w obrębie stawów. Ten eksperyment również przeprowadzono na modelu zwierzęcym, jednak naukowcy sugerują, że aktywność przeciwzapalna może być z powodzeniem wykorzystana także w leczeniu stanów zapalnych ludzkiego organizmu (A. Momeni i wsp. 2019).6. Właściwości przeciwcukrzycowe
Sumak garbarski od dawna wykorzystywany jest w tureckiej medycynie ludowej do leczenia cukrzycy. Istnieją badania potwierdzające ten pozytywny wpływ. W jednym z nich wykazano, że w grupie szczurów z cukrzycą ekstrakt z owoców Rhus coriaria zredukował poziom glukozy we krwi o ok. 31% (A. Doğan, I. Çelik 2016). Owoce sumaka zawierają wiele związków bioaktywnych, które poprzez blokowanie wchłaniania glukozy w jelicie obniżają jej poziom we krwi. Należą do nich m. in. Garbniki, kwercetyna, izokwercetyna, mirycetyna, kwas elagowy, kwas galusowy i kwas garbnikowy. Na podstawie wyników badań stwierdzono, że regularne przyjmowanie ekstraktu z Rhus coriaria może być pomocne w leczeniu i zapobieganiu hiperglikemii, cukrzycy oraz jej powikłań (S. Giancarlo i wsp. 2016). Należy jednak pamiętać, że eksperymenty przeprowadzane były jedynie na modelu zwierzęcym, z tego też powodu potrzebne są dalsze badania.7. Właściwości obniżające poziom cholesterolu
Sumak garbarski zawiera w swoim składzie substancje działające ochronnie na układ sercowo-naczyniowy – w znacznej mierze odpowiadają za to należące do garbników taniny. Ekstrakt z owoców Rhus coriaria przebadano na szczurach karmionych dietą bogatą w cholesterol. Zaobserwowano pozytywny wpływ ekstraktu na obniżenie stężenia lipidów i cholesterolu w surowicy krwi (M. Shafiei, M. Nobakht, A. Moazzam 2011; H. R. Soltani i wsp. 2017). Ponadto poprawie uległy również funkcje wątroby i nerek (M. Nagib 2017). Oprócz analiz przeprowadzonych na modelach zwierzęcych istnieją również badania z udziałem pacjentów, u których zdiagnozowano hipercholesterolemię (stan podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi). W jednym z nich wykazano, że krótkoterminowa suplementacja ekstraktu z owoców sumaka w dawce 1000 mg na dobę skutecznie poprawiła ciśnienie krwi, funkcje śródbłonka oraz poziom lipidów we krwi. Zauważono również, że zastosowanie ekstraktu z Rhus coriaria nasiliło działanie leków hipotensyjnych (obniżających ciśnienie krwi) oraz hipolipidemicznych (obniżających poziom lipidów) bez żadnych skutków ubocznych. W związku z tym przyjmowanie ekstraktu z sumaka może wspomagać farmakoterapię, zwiększając jej skuteczność. Możliwe jest wówczas zastosowanie mniejszych dawek leku, a tym samym ograniczenie wystąpienia efektów niepożądanych (S. Asgary i wsp. 2018).8. Zastosowanie
Sumak stosowany jest głównie jako przyprawa – ma ona purpurowy kolor oraz lekko wilgotną i kleistą konsystencję. Przygotowuje się ją poprzez sproszkowanie wysuszonych owoców. Smak przyprawy określany jest jako kwaśny, cierpko-owocowy, lekko słony i orzeźwiający – przypomina połączenie startej skórki cytryny z solą, dlatego może być stosowana jako jej zamiennik. W kuchni bliskowschodniej sumak najczęściej wykorzystywany jest do potraw grillowanych. Doskonale sprawdza się w marynatach do mięsa i ryb, gdyż nadaje im cytrynową nutę. Szczególnie dobrze komponuje się z drobiem, jagnięciną, cielęciną i owocami morza. Podkreśla również smak ciecierzycy i soczewicy, dlatego może stanowić dodatek do hummusu, zup i sosów. Przyprawę dodaje się także do surówek i sałatek, zwłaszcza tych, które zawierają cebulę, ponieważ sumak neutralizuje jej zapach i łagodzi smak. Dobrze współgra z ziołami, m. in. Kolendrą, kuminem, tymiankiem i miętą. W krajach arabskich sumak łączy się z jogurtem naturalnym i podaje jako sos do kebabu. Stanowi on również składnik dressingów, past i dipów, a w połączeniu z tymiankiem i prażonymi nasionami sezamu tworzy przyprawę o nazwie zatar.9. Podsumowanie
Właściwości sumaka znane są od dawna, jednak w Polsce przyprawa ta nie jest jeszcze powszechnie używana. Biorąc pod uwagę walory smakowe i prozdrowotne działanie, warto dodawać sumak do spożywanych potraw. Przyprawę można znaleźć w sklepach z żywnością orientalną i ekologiczną, jest także dostępna w sklepach internetowych. Warto zaznaczyć, że mielony sumak szybko wietrzeje – powinien być zatem przechowywany w szczelnym opakowaniu i z dala od światła, wówczas dłużej zachowuje wyrazisty smak.
