Szukaj
Język
Strączki w niedoczynności tarczycy
Spis treści
1. Strączki – źródło nie tylko białka
Z kilku względów białko roślin strączkowych ma dużą przewagę nad białkiem zwierzęcym. Badania wskazują, że białka soi, ciecierzycy, grochu, fasoli i soczewicy mają bezpośrednie właściwości prozdrowotne, a ich spożycie może prowadzić do produkcji bioaktywnych peptydów przez enzymy trawienne (F. Kamran, N. Reddy 2018). Bioaktywne peptydy z białek roślin strączkowych wykazują szerokie spektrum aktywności biologicznych. Ich spożycie zapewnia korzyści funkcjonalne, do których można zaliczyć silne właściwości przeciwzapalne, immunomodulujące, przeciwnowotworowe i obniżające poziom cholesterolu (F. Kamran, N. Reddy 2018; S. Y. Hess 2010). Strączki są źródłem także innych substancji bioaktywnych, takich jak błonnik pokarmowy, związki fenolowe, flawonoidy, przeciwutleniacze, tokoferole, karotenoidy, minerały i witaminy.2. Strączki – działanie przeciwzapalne
Przeciwutleniacze to substancje, które mają zdolność do wymiatania wolnych rodników. Oznacza to, że powstrzymują uszkodzenia komórek wywołane przez wolne rodniki lub je naprawiają. Większość powszechnych chorób przewlekłych – w tym nowotwory, cukrzyca i choroby układu krążenia – powstają właśnie w wyniku tworzenia się wolnych rodników w organizmie. Co prawda komórki syntetyzują samodzielnie związki antyoksydacyjne lub enzymy do ich niwelacji, jednak przy zaawansowanym stanie zapalnym ich ilość jest niewystarczająca. Stąd istotne jest dostarczanie antyoksydantów wraz z codzienną dietą. Aktywność antyoksydacyjna roślin strączkowych wynika głównie z zawartości związków fenolowych, do których należą kwasy fenolowe, flawonoidy i garbniki (S. Kapoor 2015). Dzięki nim dieta uwzględniająca strączki działa przeciwzapalnie poprzez usuwanie wolnych rodników, aktywowanie enzymów antyoksydacyjnych i hamowanie oksydaz rozpędzających reakcje powstania wolnych rodników (L. Serventi, L. V. Dsouza 2020).3. Soja – kontrowersyjna czy prozdrowotna?
Soja od wielu lat jest podstawą diety w krajach azjatyckich. W krajach zachodnich stała się popularna dzięki sugerowanym korzyściom zdrowotnym, które obejmują ochronę przed osteoporozą, chorobami sercowo-naczyniowymi, cukrzycą, rakiem piersi i rakiem prostaty (J. Otun i wsp. 2019). Za prozdrowotny efekt soi odpowiadają przede wszystkim izoflawony sojowe – genisteina, daidzeina i glyciteina. Są one uważane za związki bioaktywne, które nie stanowią wartości odżywczej, lecz przynoszą korzyści terapeutyczne poprzez wywoływanie efektów hormonalnych i niehormonalnych (Ch. E. D’Adamo, A. Sahin 2014). Niemniej jednak istnieją pewne obawy, że soja może mieć negatywny wpływ na czynność tarczycy. Czy są one słuszne?4. Izoflawony sojowe – wpływ na hormony tarczycy
Soja jest najobfitszym pokarmowym źródłem fitoestrogenów – związków budową przypominających endogenne hormony, estrogeny. Dzięki temu fitoestrogeny mogą łączyć się z receptorami estrogenowymi i wpływać na ekspresję genów kontrolowanych przez te hormony. Mimo że fitoestrogeny są 100–1000 razy słabsze od naszych hormonów, mogą działać jak delikatne estrogeny, wiążąc się z receptorami, lub jak ich antagoniści – przeciwdziałając wiązaniu estrogenów do receptorów (Ch. E. D’Adamo, A. Sahin 2014). W kwestii tarczycy wątpliwości budziła przede wszystkim genisteina – główny izoflawon sojowy o działaniu estrogennym i wolotwórczym (A. Babiker i wsp. 2020). Związek ten może hamować aktywność peroksydazy tarczycowej, kluczowego enzymu w syntezie hormonów tarczycy. Ogólne dowody sugerują jednak, że genisteina izoflawonu nie wpływa niekorzystnie na czynność tarczycy u osób zdrowych (H. Marini i wsp. 2012). Najnowsze badania wskazują, że spożycie soi i suplementów zawierających izoflawony sojowe nie oddziałuje na stężenie wolnych hormonów tarczycy (J. Otun i wsp. 2019). W przypadku stosowania suplementów z izoflawonami u osób z niedoczynnością wykazano jedynie nieznaczny wzrost TSH o średnio 0, 2 mlU/ml. W badaniach stosowano dawki izoflawonów na poziomie 200 mg i nie miały one istotnego wpływu na pogłębienie choroby. Dla porównania: jedna kostka tofu (180 g) dostarcza ok. 60 mg, a szklanka napoju sojowego – ok. 20 mg tych substancji. Oznacza to, że porcje wykorzystywane w badaniach są znacznie większe niż standardowe spożycie i dalekie od tych stosowanych w codziennej, rozsądnej diecie. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy zdrowi dorośli z niedoczynnością tarczycy nie muszą unikać produktów sojowych. Suplementy sojowe przyjmowane w dużych ilościach mogą mieć nieznaczny wpływ na produkcję hormonów tarczycy, ale nie spowodują niedoczynności u osób, które nie mają niedoboru jodu, dlatego kluczowe będzie przede wszystkim zapewnienie odpowiedniej podaży tego pierwiastka (H. Marini i wsp. 2012; M. Messina, G. Redmond 2006). Oficjalne stanowisko EFSA wskazuje, że poziomy hormonów tarczycy nie uległy zmianie po spożyciu izoflawonów z suplementów diety w dawce 150 mg/dzień (F. Aguilar i wsp. 2015). W praktyce oznacza to, że dzienną konsumpcję nawet 300 g tofu i 2 szklanek napoju sojowego można uznać za bezpieczną. Jedyną słuszną obawą jest to, że soja może zakłócać wchłanianie lewotyroksyny – syntetycznych hormonów stosowanych przy niedoczynności tarczycy. W tym przypadku najrozsądniej jest powstrzymać się od konsumpcji produktów sojowych na min. 1, 5 godziny przed przyjęciem leków i po ich zażyciu.5. Soja – dobre źródło żelaza
Niektóre składniki odżywcze w białkach roślinnych charakteryzują się mniejszą biodostępnością. Ten problem dotyczy m. in. Żelaza. W diecie bezmięsnej jego odpowiednia podaż jest często kwestią kłopotliwą, a istotną szczególnie dla zdrowia kobiet. Ten pierwiastek w produktach roślinnych występuje w mniej przyswajalnej formie. Tymczasem żelazo jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania m. in. Peroksydazy tarczycowej – najważniejszego enzymu biorącego udział w syntezie hormonów tarczycy. W soi żelazo występuje w formie ferrytyny, dzięki czemu jest tak samo wchłaniane i biodostępne jak z produktów zwierzęcych (A. K. Dixit i wsp. 2011).6. Jod – jak zadbać o odpowiednią podaż?
Jod jest głównym substratem syntezy hormonów tarczycy. Zarówno zbyt niska, jak i zbyt wysoka podaż tego pierwiastka będzie prowadziła do zaburzeń. Niedobory jodu w wielu miejscach na świecie były na tyle duże, że w 124 krajach wprowadzono nakaz jodowania soli, a w 21 jest ono dobrowolne (M. B. Zimmermann, M. Andersson 2021). W rezultacie obecnie 88% światowej populacji używa soli jodowanej. Warto jednak zaznaczyć, że sól przemysłowa, używana w produkcji żywności – np. W przetworach mięsnych, pieczywie, wszelkiego rodzaju przekąskach (zarówno tych o większej wartości żywieniowej, takich jak prażone orzechy, jak i tych mniej zdrowych, typu chipsy i krakersy) – nie jest jodowana. Najlepszymi sposobami na pokrycie zapotrzebowania na jod są jego naturalne źródła: ryby, owoce morza, glony i algi oraz jodowana sól. Należy pamiętać, że jest to składnik lotny, dlatego ważny jest sposób przechowywania soli – aby zachowała ona ten cenny pierwiastek, należy trzymać ją w szczelnie zamkniętych, nieprzezroczystych, wąskich i wysokich naczyniach w zaciemnionym miejscu. Warto także dodawać sól dopiero pod koniec gotowania.7. Substancje antyodżywcze w strączkach
Prozdrowotność strączków nie jest całkowicie jednoznaczna. Należy wspomnieć, że rośliny strączkowe są bogatym źródłem substancji uważanych przez niektórych badaczy za przeciwodżywcze.8. Kwas fitynowy
Zmniejsza dostępność witamin A, B12, D i E oraz składników mineralnych, takich jak cynk, wapń, magnez i żelazo, co jest spowodowane zdolnością fitynianów do chelatowania. To działanie ma również korzystny skutek – oprócz cennych składników, fityniany wiążą metale ciężkie i obniżają ich wchłanianie. Ponadto związki te uważane są za przeciwutleniacze i mogą redukować wolne rodniki (Ch. E. D’Adamo, A. Sahin 2014).9. Goitrogeny
To substancje odpowiedzialne za niedobory jodu. Występują przede wszystkim w warzywach kapustnych (kapusta, brukselka, jarmuż, brokuł), ale także w soi. Już dawno zwrócono uwagę na związek między spożywaniem tego typu warzyw z niedoczynnością tarczycy. Goitrogeny uniemożliwiają wbudowywanie się jodu w cząsteczki prekursorowe hormonów tarczycy i docelowe wytworzenie tyroksyny. Związki te są jednak lotne i wrażliwe na temperaturę, dlatego gotowanie w dużej ilości wody w garnku bez przykrycia zmniejszy ich zawartość w daniu (S. Muzzaffar i wsp. 2022). Czy zatem powinniśmy zrezygnować m. in. Z koktajli z jarmużu? Niekoniecznie – chyba że spożycie surowych warzyw kapustnych jest nadmierne i połączone z niedoborem jodu (S. Dean 2017; C. J. Eastman, M. B. Zimmermann 2018; J. Vanderpas 2006).10. Czy to w ogóle substancje antyodżywcze w strączkach – jak je zniwelować?
Większość czynników antyodżywczych (takich jak goitrogeny) jest termolabilna, więc obróbka termiczna będzie wystarczającym sposobem na usunięcie potencjalnych negatywnych skutków ich konsumpcji. Z drugiej strony kwas fitynowy jest stabilny termicznie – można go jednak zredukować poprzez obłuszczanie, moczenie, kiełkowanie lub fermentację. Ten ostatni sposób przetwórstwa powoduje dodatkowo wzrost zawartości witamin, zwiększenie potencjału antyoksydacyjnego oraz zmniejszenie stężenia gazotwórczych sacharydów w strączkach (głównie z rodziny rafinozy), dzięki czemu układ pokarmowy przyjmie je bez problemów żołądkowo-jelitowych (M. Gumienna, M. Czarnecka, Z. Czarnecki 2007).11. Podsumowanie
Z dietą tarczycową wiąże się wiele mitów o ograniczonych podstawach naukowych. Równowaga między działaniem przeciwodżywczym a biologicznym działaniem przeciwutleniającym roślin strączkowych sprawia, że są one wartościowym zamiennikiem białka zwierzęcego dla osób zdrowych, ale także dla zmagających się z niedoczynnością tarczycy. Jeśli tylko zadbamy o odpowiednią podaż jodu, obecność strączków w diecie może być nawet prozdrowotna – są one wręcz zalecane z uwagi na przeciwzapalny potencjał białek roślinnych związany z bioaktywnością zawartych w strączkach substancji.
