Szukaj
Język
Shoku-iku, czyli japoński sposób na zdrowie
Spis treści
1. Czym jest shoku-iku?
Shoku-iku to zrównoważone podejście do jedzenia rozpowszechnione wśród Japończyków. W dosłownym tłumaczeniu jest to edukacja żywieniowa, jednak azjatyckie społeczeństwo traktuje shoku-iku jako połączenie filozofii, tradycji i stylu życia. Ze względu na narastający problem otyłości i chorób cywilizacyjnych (również u dzieci) rząd japoński w 2005 r. Uchwalił ustawę wprowadzającą do programu szkolnego naukę o prawidłowym modelu odżywiania. Działanie to było przełomowe, ponieważ był to pierwszy akt prawny w Japonii mówiący o regulacji zdrowego sposobu jedzenia. Edukacja na temat żywności jest obowiązkowa od najmłodszych lat, dzięki czemu dzieci zaznajamiają się z zasadami właściwego odżywiania na wczesnym etapie życia, kiedy kształtują się ich nawyki, co przekłada się na zdrowy sposób życia i prawidłowe wybory żywieniowe również w późniejszych latach. Zgodnie z podejściem shoku-iku to, z jakich produktów przygotowywany jest posiłek oraz w jaki sposób i w jakich okolicznościach jest spożywany, wpływa na funkcjonowanie organizmu, a także zachowanie równowagi. Należy podkreślić, że wprowadzona edukacja dotyczy nie tylko zasad odżywiania – jest to również nauka o pochodzeniu i obróbce jedzenia, komponowaniu posiłków oraz o tym, w jaki sposób je spożywać, aby korzystnie wpływały na zdrowie.2. Główne założenia diety
Shoku-iku w znacznym stopniu opiera się na badaniach naukowych doktora Sagena Ishuzuki. Analizował on wartość odżywczą produktów wchodzących w skład tradycyjnych dań japońskich, m. in. Pełnego ziarna, warzyw morskich, rzodkwi daikon oraz kudzu. Badał również związek pomiędzy spożywanym pokarmem, środowiskiem, stylem życia a funkcjonowaniem organizmu. Głównym założeniem japońskiej filozofii jest wzmacnianie organizmu od wewnątrz poprzez właściwe jedzenie i nawyki. Należy zaznaczyć, że według Japończyków aktywność fizyczna i odpowiednie nawodnienie są podstawą zachowania zdrowia. Ważny jest również fakt, że shoku-iku nie skupia się na kaloryczności diety ani zakazie spożywania niezdrowej żywności. Zamiast tego zachęca do świadomej rezygnacji z takich produktów i czerpania radości z pełnowartościowego pożywienia.3. Zasady shoku-iku
Shoku-iku bardzo mocno podkreśla potrzebę wsłuchiwania się w siebie i sygnały wysyłane przez ciało, dzięki czemu możliwe jest zachowanie balansu. Zgodnie z japońską filozofią trzeba szanować swój organizm – nie należy się głodzić ani przejadać. Odnosi się to również do konfucjańskiej nauki Hara hachi bun me mówiącej o tym, że posiłek powinno się kończyć w momencie, gdy stopień nasycenia można określić jako 80%. Japończycy podkreślają, że uważne jedzenie pomaga utrzymać kontrolę nad ilością spożywanego pokarmu, zapewnia prawidłową masę ciała, zapobiega jedzeniu emocjonalnemu, a także ogranicza konieczność stosowania restrykcji żywieniowych.4. Różnorodność, czyli uczta dla zmysłów
Spożywane posiłki oraz wybierane produkty powinny być zróżnicowane i angażować jak najwięcej zmysłów. Zasada ta jest ściśle związana z teorią pięciu elementów, znaną także jako koncepcja pięciu żywiołów. Posiłek ma pobudzać wszystkie receptory smaku, dlatego prawidłowa kompozycja uwzględnia smak słodki, słony, gorzki, kwaśny i umami. Warto jednak zaznaczyć, że Japończycy zwracają uwagę na szkodliwość soli, dlatego też zastępują ją pastą miso lub sosem sojowym. Ważne jest, aby dania były różnokolorowe (biały; żółty; pomarańczowy i czerwony; zielony i niebieski; brązowy i czarny). W ten sposób oddziałują na zmysł wzroku. Oprócz tego istotny jest także zapach, dlatego używa się aromatycznych ziół i świeżych sezonowych produktów. Nie bez znaczenia są również struktura i konsystencja – zróżnicowanie ma pobudzać dotyk. Przygotowywanie i spożywanie pokarmu powinno wiązać się też z przyjemnymi bodźcami dźwiękowymi. Odgłosy, np. Chrupanie, zwiększają atrakcyjność jedzenia. Shoku-iku stawia na różnorodność w sposobie przyrządzania posiłków. Japończycy chętnie spożywają produkty surowe, a także stosują metody pozwalające na zachowanie wartości odżywczych składników. W szczególności wyróżnia się gotowanie na parze, grillowanie i duszenie.5. Lokalność i sezonowość
Zgodnie z shoku-iku dieta powinna opierać się na produktach sezonowych, ponieważ zawierają one najwięcej składników mineralnych i witamin. Przetwarzanie i przechowywanie w znacznym stopniu zmniejsza wartość odżywczą. Import surowej żywności również wiąże się z obniżeniem jej walorów zdrowotnych, dlatego też Japończycy wybierają produkty lokalne. Unikają natomiast żywności typu fast food. Istotną część diety, bo aż 40–60% dziennej kaloryczności, stanowią zboża. Bardzo ważnym elementem są owoce, warzywa oraz nasiona roślin strączkowych, ryby, wodorosty, algi i grzyby. Warto zauważyć, że są to produkty bogate w błonnik pokarmowy, który usprawnia proces trawienia, odpowiada za prawidłowy stan mikroflory jelitowej, zwiększa poczucie nasycenia, a także zapobiega chorobom, m. in. nowotworowi jelita grubego.6. Wspólne spożywanie posiłków
W japońskiej filozofii zwraca się uwagę nie tylko na wybór odpowiednich składników, ale także na wymiar społeczny odżywiania. Według shoku-iku posiłek powinien być jedzony w spokoju i wspólnie z innymi osobami. Ma zaspokajać nie tylko potrzeby fizjologiczne, ale również te związane z przynależnością do grupy i poczuciem bliskości. Jest to niezwykle istotny element dobrego samopoczucia i zachowania zdrowia psychicznego. Badania dowodzą, że osoby, które samotnie spożywają posiłki, są bardziej narażone na depresję, nadwagę, otyłość, choroby sercowo-naczyniowe oraz dolegliwości ze strony układu pokarmowego (Y. Kimura i wsp. 2012; T. Shirasawa i wsp. 2018; T. Miki i wsp. 2021; R. Sakurai i wsp. 2021; H. Choi, H. Kim, S. Kang 2022).7. Racjonalne planowanie posiłków
Japończycy dbają o ekologię, dlatego jedną z zasad shoku-iku jest niemarnowanie jedzenia. Starają się oni szanować żywność i minimalizować ilość odpadów poprzez świadome planowanie posiłków, a także maksymalne wykorzystanie danych produktów. Jest to spójne z coraz popularniejszym również w Polsce nurtem zero waste, mającym na celu większą ochronę środowiska.8. Podsumowanie
Biorąc pod uwagę korzystny wpływ shoku-iku, warto zainspirować się podejściem Japończyków. Ważne jest wsłuchiwanie się w potrzeby organizmu oraz wybieranie odżywczych produktów, najlepiej sezonowych, lokalnych. Istotne jest jedzenie bez pośpiechu, cieszenie się smakiem, wyglądem i zapachem potraw. Dobrze, aby spożywany pokarm pobudzał wszystkie zmysły. Posiłki powinny być celebrowane – najlepiej w gronie znajomych, przyjaciół, rodziny. Istotne jest również dbanie o środowisko poprzez minimalizowanie odpadów.
