Szukaj
Język
Otyłość – epidemia XXI wieku
Spis treści
1. Otyłość – definicja i rodzaje
Według skali BMI (stosunek masy ciała do wzrostu) otyłość dzieli się na kilka stopni: stopień I – od 30 do 34, 9 kg/m kw., stopień II – od 35 do 39, 9 kg/m kw., stopień III – od 40 do 49, 9 kg/m kw., skrajnie olbrzymia otyłość – od 50 do 59, 9 kg/m kw. Oraz super skrajnie olbrzymia otyłość – 60 kg/m kw. I powyżej. Na tej podstawie wyróżnia się otyłość gynoidalną (pośladkowo-udową), androidalną (brzuszną) oraz uogólnioną. Nazywana jest typem „gruszki”, ponieważ tkanka tłuszczowa odkłada się charakterystycznie w obszarze bioder, ud i pośladków. Występuje zazwyczaj u mężczyzn, jednak nie jest to regułą. U osób powyżej 60. Roku życia coraz częściej obserwuje się tzw. Otyłość sarkopeniczną, która polega na wzroście masy ciała, w tym tkanki tłuszczowej, przy jednoczesnym zmniejszeniu masy i siły mięśniowej. Może występować jako zaburzenie pierwotne (otyłość prosta) lub jako powikłanie innego schorzenia (otyłość wtórna). Istnieje także inna klasyfikacja uwzględniająca rozmieszczenie tkanki tłuszczowej. Otyłość gynoidalna jest spotykana zazwyczaj u kobiet. Otyłość androidalna, zwana też wisceralną, centralną lub typem „jabłka”, to zgromadzenie dużej ilości tkanki tłuszczowej w obrębie jamy brzusznej oraz w górnych partiach ciała, takich jak ramiona i kark. Ten typ otyłości jest najbardziej niebezpieczny, ponieważ tłuszcz gromadzi się wokół ważnych życiowo narządów: wątroby, serca, trzustki, przepony. Otyłość to choroba przewlekła, która polega na nadmiernym gromadzeniu tkanki tłuszczowej.2. Otyłość – metody diagnostyki
Można go wyliczyć, dzieląc obwód talii przez obwód bioder. Otyłość wisceralna rozpoznawana jest gdy WHR u kobiet wynosi co najmniej 0, 85, a u mężczyzn 1, 0. Dobrym wskaźnikiem jest również zwyczajne mierzenie obwodów ciała. Grubość fałdów można sprawdzać np. Na tricepsach, udach, pod łopatką i koło pępka. Bardziej nowoczesną i wiarygodną metodą powszechnie stosowaną w gabinetach dietetycznych jest analiza składu ciała oparta na bioimpedancji elektrycznej (BIA). Różne tkanki organizmu w innym stopniu przewodzą elektryczność, w związku z czym przepływający przez nie prąd jest w stanie zobrazować ilość tkanki mięśniowej, tłuszczowej, kostnej oraz inne parametry. Do rozpoznania otyłości często stosuje się wskaźnik BMI (body mass index), jednak jest on bardzo ogólny i niemiarodajny w przypadku wielu osób. Otyłość diagnozuje się, gdy WHR u kobiet przekracza 0, 7, a u mężczyzn 0, 9. Natomiast otyłość gynoidalna występuje poniżej tych wartości. Gdy obwód pasa wynosi więcej niż 102 cm u mężczyzn i 88 cm u kobiet, wskazuje to na otyłość brzuszną.Inną metodą diagnostyki jest pomiar grubości fałdów skórno-tłuszczowych, który przeprowadza się za pomocą specjalnego urządzenia zwanego fałdomierzem. Na podstawie tego można orientacyjnie określić zawartość procentową tłuszczu w organizmie. Odbywa się ona za pomocą specjalistycznej wagi lub urządzenia, które posiada elektrody. Otyłość stwierdza się zazwyczaj, gdy u kobiet tkanka tłuszczowa przekracza 30% masy ciała, natomiast u mężczyzn 25%. Wskaźnik WHR (talia-biodro) określa nie tylko występowanie otyłości, ale także jej rodzaj.3. Otyłość – statystyki
Skala problemu niestety wciąż się powiększa. Ponad 50% Europejczyków zmaga się z nadwagą lub otyłością. Około 20% dzieci ma zbyt dużą masę ciała, a jedna trzecia z nich kwalifikuje się jako otyłe. Wyniki badań, które opublikowało Centrum Badania Opinii Społecznej w 2014 roku pokazały, że według klasyfikacji BMI aż 51% Polaków ma nadwagę, z czego 17% jest otyłych. Nasz kraj odznacza się jednym z najwyższych wskaźników otyłości olbrzymiej. Statystyki dotyczące polskich dzieci również nie wyglądają dobrze na tle innych krajów. Biorąc pod uwagę, że powyższe dane są alarmujące, warto zwracać uwagę społeczeństwa na problem otyłości. Zamiast leczyć, lepiej zapobiegać. Otyłość to jedna z głównych chorób cywilizacyjnych. Najbardziej zagrożona jest Europa i Stany Zjednoczone. Co gorsza, statystyki są szczególnie alarmujące w przypadku najmłodszych. Sytuacja w Polsce nie jest zbyt optymistyczna. W większości zbyt wysoki wskaźnik masy ciała dotyczy mężczyzn oraz osób starszych. Szacuje się, że do operacji bariatrycznych kwalifikuje się nawet 1, 5 miliona osób. Według badań Instytutu Żywności i Żywienia w 2012 roku liczba dzieci i młodzieży z nadwagą i otyłością w Polsce stanowiła niemal 16%. Dobrym narzędziem do walki z tą chorobą jest przede wszystkim profilaktyka. Pomocne mogą być kampanie społeczne, edukacja najmłodszych oraz ich rodziców, zapewnienie dzieciom dostępu do zdrowej żywności w szkołach i przedszkolach, czy też bezpłatne porady dietetyka w przychodniach rodzinnych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w ciągu ostatniego 20-lecia liczba osób objętych tym schorzeniem uległa potrojeniu.4. Otyłość – przyczyny
Jak wiadomo, podstawową przyczyną gromadzenia się zbędnych kilogramów tłuszczu jest nadmierna w stosunku do naszego zapotrzebowania podaż energii z pożywienia oraz zbyt niska aktywność fizyczna. Nie tylko to, co jemy, ale także jak jemy, ma wpływ na nasze zdrowie. Statystyki mówią same za siebie – otyłość to głównie problem w krajach wysoko uprzemysłowionych, gdzie dostęp do żywności jest bardzo łatwy, a atrakcyjne reklamy atakują nas z każdej strony. Rozwój społeczno-ekonomiczny pociąga za sobą siedzący tryb życia w pracy i w domu. Konserwanty, wzmacniacze smaku i zapachu, sztuczne barwniki – to składniki, które niestety możemy znaleźć w większości artykułów spożywczych. Dodatkowym problemem są zaburzenia związane z czuciem sytości – niski poziom leptyny oraz wysoki poziom greliny. Zwana jest też hormonem sytości. Leptyna reguluje więc przyjmowanie pokarmu i odpowiada za hamowanie gromadzenia tłuszczu w komórkach tkanki tłuszczowej. Komórki tłuszczowe produkują leptynę proporcjonalnie do swojej wielkości, a więc pacjenci otyli mają bardzo wysoki poziom tego hormonu. Problem w tym, że mózg nie reaguje na długotrwale podwyższony poziom hormonu krążącego we krwi, przez co błędnie myśli, że ciało głoduje i powinniśmy dostarczyć mu więcej energii. W wyniku tego pojawiają się kłopoty z hiperglikemią, a odchudzanie jest znacznie utrudnione. Produkowana jest głównie w żołądku i potocznie nazywa się go hormonem głodu. Starzenie się także pociąga za sobą zmiany hormonalne, które mogą zwiększać skłonność do otyłości. Z kolei zachwianie równowagi żeńskich hormonów (estrogenów) przyczynia się do spowolnienia metabolizmu. U osób, które nie dosypiają, obniża się poziom leptyny, a zwiększa się poziom greliny i kortyzolu. Jedzenie pomaga w rozładowaniu stresu i napięcia oraz naturalnie poprawia humor, gdyż po spożyciu przekąski wydzielają się endorfiny. Organizm szybko przyzwyczaja się do tej przyjemności. Dieta matki ma ogromny wpływ na przyszłe zdrowie dziecka. Karmienie piersią może zmniejszać ryzyko otyłości u dziecka, choć badania naukowe nie potwierdzają tego w 100%. Możemy podzielić je m.in. Na czynniki genetyczne, środowiskowe i psychologiczne. Uzależnienie od słodyczy, słonych przekąsek, napojów gazowanych i alkoholu to najpowszechniejsze problemy osób z otyłością. Jedzenie w pośpiechu oraz brak skupienia na posiłku powoduje, że nasz apetyt nasila się i częściej sięgamy po kolejną porcję. Zwłaszcza dzieci podatne są na ich wpływ. Kolejną kwestią jest coraz niższa jakość produktów, jaką oferują nam sklepy. Oprócz czynników takich jak dieta i styl życia istnieją jeszcze pośrednie przyczyny otyłości, np. Zaburzenia hormonalne (w tym niedoczynność tarczycy), wrodzone choroby metaboliczne, rzadkie zespoły genetyczne lub środki farmakologiczne. Leptyna to hormon wydzielany przez tkankę tłuszczową. Jej zadanie polega na tym, by informować mózg o tym, ile mamy zgromadzonych zapasów energii, oraz o tym, że jesteśmy najedzeni i nie musimy więcej dojadać. Leptynooporność to zjawisko, które jest obecnie uważane za wiodący czynnik sprzyjający tyciu u ludzi. Wydawałoby się więc, że te osoby nie powinny mieć chęci na podjadanie. Przypomina to bardzo insulinooporność, czyli stan, kiedy trzustka wydziela duże ilości insuliny, jednak komórki organizmu stają się na nią niewrażliwe. Grelina to hormon antagonistyczny do leptyny. Osoby otyłe mające stale wysoki poziom greliny permanentnie odczuwają nienasycenie pomimo przyjmowania nadmiaru kalorii. U mężczyzn wraz z wiekiem spada poziom testosteronu, przez co zmniejsza się ilość masy mięśniowej. W patogenezie otyłości duże znaczenie ma także nadmierna ekspozycja na stres, toksyny i niedobór snu. Niebagatelny wpływ na rozwój choroby mają także aspekty psychologiczne. Słodycze silnie pobudzają uwalnianie dopaminy w mózgu i uruchamiają tzw. Układ nagrody. Każdy rodzic powinien wiedzieć, że predyspozycje do otyłości są kształtowane już w życiu płodowym. Także 1000 pierwszych dni życia po urodzeniu to czas „programowania” zdrowia na kolejne lata. Zazwyczaj choroba ma podłoże wieloczynnikowe.5. Otyłość – dieta
Organizm to skomplikowana machina, dlatego podczas odchudzania należy wziąć pod uwagę wiele aspektów. Przede wszystkim dieta powinna być bogata w witaminy i składniki mineralne, wysokiej jakości białko, różnego rodzaju kwasy tłuszczowe w odpowiedniej proporcji oraz błonnik rozpuszczalny w wodzie pochodzący z warzyw i owoców. Kolejną zasadą jest zmniejszenie liczby posiłków i zwiększenie odstępów czasowych między nimi. Co prawda chwilowo po posiłku zwiększa się tempo metabolizmu, ale jednocześnie podnosi się też poziom glukozy i insuliny, a insulina to hormon, który sprzyja magazynowaniu zapasów energii. Niektóre systemy żywieniowe, takie jak intermittent fasting (okresowe poszczenie) oraz dieta ketogeniczna wpisują się w ten model i u wielu osób mogą stanowić alternatywę dla zwykłej diety redukcyjnej. Dieta ketogeniczna opiera się na restrykcyjnym ograniczeniu węglowodanów, przy czym energia jest czerpana głównie z tłuszczu i białka. Uniwersalną zasadą jest też ograniczenie cukrów prostych na rzecz węglowodanów złożonych. Zamiast białej bułki można wprowadzić pieczywo razowe na zakwasie, pełnoziarniste płatki, kasze, ryż czy też bataty. Duże znaczenie ma jakość tłuszczu. Najlepszym źródłem kwasów omega-3 (EPA i DHA) są tłuste ryby morskie i tran. Natomiast na zimno, do sałatek i surówek – nierafinowana oliwa z oliwek, olej lniany, olej rydzowy, olej z wiesiołka lub z czarnuszki. Ważne jest także, by pamiętać o nawodnieniu. Dieta dla osoby otyłej, podobnie jak w przypadku innych chorób, powinna być za każdym razem dobrana indywidualnie. Jest jednak kilka zasad, które mogą być przydatne. Najlepiej wybierać żywność jak najmniej przetworzoną i dokładnie czytać etykiety na opakowaniu. Popularne hasło mówiące o tym, że spożywanie 5 posiłków dziennie pobudza przemianę materii, w wielu przypadkach się nie sprawdza. Badania naukowe ukazały, iż osoby, które jedzą rzadziej, są mniej głodne, a ich glikemia jest pod kontrolą. Okresowe poszczenie polega na spożywaniu posiłków tylko w określonym przedziale czasowym, zwanym oknem żywieniowym. Podstawą żywienia zawsze powinny być warzywa (najlepiej kilka porcji dziennie). Należy wyeliminować wszelkie słodycze, ale także soki, słodkie napoje, pieczywo z mąki oczyszczonej i wyroby cukiernicze. Źródłem białka są ryby i owoce morza, jaja, mięso oraz w mniejszym stopniu rośliny strączkowe. Zazwyczaj występują niedobory przeciwzapalnych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 oraz nadmiar omega-6, które działają prozapalnie. Do obróbki cieplnej nadaje się olej kokosowy, masło klarowane lub smalec. Należy unikać margaryn i olejów w plastikowych butelkach. Często wydaje nam się, że odczuwamy głód, podczas gdy nasz organizm tak naprawdę domaga się wody. Choć bilans energetyczny ma duże znaczenie, samo liczenie kalorii nie zawsze ma sens.6. Otyłość – leczenie holistyczne
Terapia powinna być prowadzona pod okiem lekarza, dietetyka, trenera, fizjoterapeuty, ale także psychologa. Na pewno porządnie się wysypiać, ograniczyć toksyny (np. Wybierać pastę do zębów bez fluoru, a zamiast folii aluminiowej – papier do pieczenia) i zaprzyjaźnić się z zimnymi kąpielami. Osobnym, aczkolwiek bardzo ważnym tematem jest mikroflora jelitowa. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy zaburzona zostaje proporcja bakterii z rodzaju Bacteroides do rodzaju Firmicutes na korzyść tych drugich. U osób otyłych zazwyczaj występuje niedobór prozdrowotnych szczepów bakteryjnych oraz przerost bakterii i drożdżaków patogennych. Często sama zmiana diety lub wprowadzenie aktywności fizycznej nie daje oczekiwanych rezultatów. Co można zrobić samemu, aby zwiększyć swoje szanse na utratę zbędnych kilogramów? Morsowanie ma wiele udowodnionych zalet, m.in. Poprawia krążenie oraz zwiększa ilość brunatnej tkanki tłuszczowej (BAT) w organizmie, która wzmaga wydatkowanie energii i pomaga redukować białą tkankę tłuszczową (WAT). Wiele badań pokazuje, że niewłaściwy skład mikrobioty bierze udział w patogenezie otyłości. Mikroorganizmy biorą udział w rozkładzie składników odżywczych, w pewnym stopniu regulują wchłanianie cholesterolu i węglowodanów oraz wytwarzają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które odżywiają nabłonek kosmków jelitowych. Dlatego należy zadbać o przywrócenie równowagi m.in. Poprzez stosowanie probiotyków oraz prebiotyków, które stanowią pożywkę dla bakterii. Jedynie holistyczne podejście do problemu otyłości może przynieść trwały sukces.7. Otyłość – powikłania
Szczególnie niebezpieczny jest nadmiar wisceralnej tkanki tłuszczowej, który zazwyczaj skutkuje insulinoopornością i cukrzycą typu 2. Otyłość zwiększa ryzyko rozwoju zmian onkologicznych, szczególnie raka jelita grubego, pęcherzyka żółciowego, trzustki, wątroby, błony śluzowej macicy (endometrium), piersi oraz jajników. U osób otyłych obserwuje się niedobór wapnia i witaminy D, którego następstwem jest głównie osteoporoza. W skrajnych przypadkach dochodzi do niepełnosprawności. Choroba najczęściej bardzo utrudnia funkcjonowanie w społeczeństwie. Pojawia się depresja, poczucie winy, zaburzenia lękowe. Nieleczona otyłość może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Może wywołać także kamicę żółciową, stłuszczenie wątroby, refluks żołądkowo-przełykowy oraz problemy z oddychaniem – zespół bezdechu sennego i astmę. Tkanka tłuszczowa odgrywa rolę narządu endokrynnego, stąd jej nadmiar może wywoływać zaburzenia hormonalne, m.in. Problemy z płodnością. Dodatkowo spory ciężar ciała prowadzi do zwyrodnienia stawów biodrowych, kolanowych i kręgosłupa. Otyłość to problem związany nie tylko z ciałem, ale także z psychiką. Pacjenci czują się odizolowani, niekiedy zmuszeni są ograniczyć aktywność zawodową lub całkowicie zaprzestają wychodzenia z domu. Leczenie powikłań otyłości wiąże się z wysokimi kosztami, co dodatkowo utrudnia sytuację. Wiele z nich powiązanych jest z układem sercowo-naczyniowym, są to nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, żylaki, choroba wieńcowa, zawał serca, czy też udar mózgu.
