Szukaj
Język
Niedokrwistość – objawy, leczenie, dieta
Spis treści
1. Czym jest niedokrwistość?
Niedokrwistość (anemia) jest stanem, w którym poziom hemoglobiny jest mniejszy od poziomu odpowiedniego dla wieku, płci i stanu fizjologicznego. Prowadzi to do zmniejszenia zdolności przenoszenia tlenu przez erytrocyty, a także przyczynia się do zaburzeń związanych z niedostatecznym utlenowaniem tkanek.2. Diagnostyka niedokrwistości
Hemoglobina jest głównym białkiem występującym w erytrocytach, a obniżenie jej poziomu wskazuje na występowanie anemii. Obniżone stężenie hemoglobiny jest kryterium rozpoznawalności i klasyfikowania ciężkości niedokrwistości: – łagodna niedokrwistość u kobiet: 10–12 g/dl; – łagodna niedokrwistość u mężczyzn: 13, 5 g/dl; – umiarkowana niedokrwistość: 8–9, 9 g/dl; – ciężka niedokrwistość: 6, 5–7, 9 g/dl; – niedokrwistość zagrażająca życiu: < 6, 5 g/dl. Przyczynami niedokrwistości mikrocytarnej (MCV < 75 fl) są najczęściej niedobór żelaza, zatrucie ołowiem lub niedobór witaminy C. Niedokrwistość makrocytarna (MCV > 100 fl) wynika z niedoboru witaminy B12 lub folianów. Na występowanie anemii narażone są przede wszystkim małe dzieci, kobiety w wieku prokreacyjnym, kobiety w ciąży oraz osoby starsze. Niedokrwistość diagnozowana jest na podstawie stężenia hemoglobiny w osoczu krwi. Graniczne stężenia hemoglobiny, poniżej których rozpoznaje się niedokrwistość: – dzieci w wieku 0, 5–5 lat: 11 g/dl (6, 8 mmol/l); – dzieci w wieku 5–12 lat: 11, 5 g/dl (7, 1 mmol/l); – dzieci w wieku 12–15 lat: 12 g/dl (7, 4 mmol/l); – kobiety w ciąży: 11 g/dl (6, 8 mmol/l); – kobiety niebędące w ciąży: 2 g/dl (7, 4 mmol/l); – mężczyźni: 14 g/dl (8, 7 mmol/l). Na podstawie wyniku morfologii można określić średnią objętość erytrocytów (MCV), co umożliwia różnicowanie normocytów (erytrocytów o prawidłowej średnicy), mikrocytów (erytrocytów o zmniejszonej średnicy) i makrocytów (erytrocytów o zwiększonej średnicy). Za niedokrwistość normocytarną (MCV 76–100 fl) odpowiada niedobór enzymów erytrocytów – kinazy pirogronianowej lub G6PDH. Dodatkowe badania laboratoryjne, które będą cennym uzupełnieniem, to rozmaz krwi, liczba retikulocytów, poziom żelaza, transferyny, ferrytyny, witaminy B12 i kwasu foliowego w osoczu krwi. Kraje nisko rozwinięte charakteryzują się najwyższą częstotliwością występowania niedokrwistości, ale z anemią często borykają się również mieszkańcy wysoko rozwiniętych państw Europy i Ameryki Północnej. Badanie poziomu hemoglobiny wykonuje się podczas badania krwi – morfologii.3. Objawy niedokrwistości
Najczęściej niespecyficzne objawy pojawiają się przy poziomie hemoglobiny poniżej 9 g/dl. Dzieci z niedokrwistością skarżą się na problemy z przyswajaniem wiedzy w szkole. Przewlekłe owrzodzenia na kończynach dolnych są charakterystyczne dla niedokrwistości hemolitycznej. Łagodna niedokrwistość jest na ogół bezobjawowa i dość dobrze tolerowana. Niedokrwistość objawia się uczuciem osłabienia, zmęczeniem, sennością, zaburzeniami koncentracji, bólami głowy, dusznością, kołataniem serca, zmniejszoną tolerancją wysiłku, utratą apetytu, a u niektórych osób bladością skóry, błon śluzowych i paznokci. W niedokrwistości z niedoboru żelaza objawy są bardziej specyficzne – pojawiają się zmiany zapalne na języku, w kącikach ust, łamliwość paznokci i specyficzne zachcianki smakowe. Objawy pojawiające się w niedokrwistości zależą od stopnia jej nasilenia.4. Przyczyny niedokrwistości
Częstą przyczyną niedokrwistości są niedobory żywieniowe – witamin (A, B2, B6, B12, C i kwasu foliowego), składników mineralnych (żelaza i miedzi) oraz białka. Przyczynami anemii z niedoboru żelaza są wzrost zapotrzebowania na ten pierwiastek (w ciąży, w trakcie laktacji, w okresie wzrostu u dzieci), dieta deficytowa w ten pierwiastek, jego niedostateczne wchłanianie w przewodzie pokarmowym (przez leki, suplementy diety) lub utrata żelaza w wyniku krwawienia (wrzody, miesiączka, krwotok z nosa, nowotwór żołądka). Przyczynami niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 są: deficyty w pożywieniu, schorzenia obniżające lub uniemożliwiające absorpcję witaminy B12 (niedokrwistość złośliwa, zespół Zollingera-Ellisona, choroba Leśniowskiego-Crohna), a także resekcje różnych odcinków jelita. Niedokrwistość jest grupą chorób, które cechują się obniżeniem stężenia hemoglobiny w surowicy krwi. Jednak najczęstszymi postaciami niedokrwistości niedoborowych są te związane z deficytem żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12. Niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego sprzyjają następujące czynniki: zwiększone zapotrzebowanie na ten związek (w ciąży, w trakcie karmienia piersią, przy infekcjach), jego zwiększona utrata (hemodializa), niedostateczna podaż w diecie, nieprawidłowe wchłanianie w przewodzie pokarmowym (celiakia), marskość wątroby, alkoholizm i niektóre leki (leki przeciwpadaczkowe, leki stosowane w chorobach nowotworowych). Przed wdrożeniem leczenia zawsze należy ustalić przyczynę niedokrwistości. Niedokrwistość pojawia się w przebiegu ponad stu chorób i może być ona spowodowana czynnikami genetycznymi, żywieniowymi i środowiskowymi.5. Klasyfikacja niedokrwistości
Niski poziom hemoglobiny może być spowodowany upośledzonym wytwarzaniem erytrocytów w szpiku kostnym (anemia sierpowata, choroby szpiku kostnego, zatrucie ołowiem), nadmierną utratą krwi (wrzody, hemoroidy, poród, miesiączka) lub rozpadem krwinek (przeszczepy, nowotwory, leki, toksyny). Na tej podstawie można rozpoznać niedokrwistość mikrocytarną, normocytarną i makrocytarną. Najczęstszymi przyczynami niedokrwistości są niedobory pokarmowe, obecność innych chorób (np. Nowotworowych) oraz ostre lub przewlekłe krwawienie. Pierwszy sposób klasyfikacji dokonywany jest na podstawie patogenezy, czyli mechanizmu powstawania choroby. Drugi sposób jest oparty na pomiarze średniej objętości erytrocytów (MCV). Trzeci sposób klasyfikacji odnosi się do przebiegu klinicznego, na podstawie którego można rozpoznać niedokrwistość ostrą lub przewlekłą. Jest kilka metod klasyfikacji niedokrwistości na podstawie różnych aspektów schorzenia – patogenezy, wielkości erytrocytów i przebiegu klinicznego.6. Skutki niedokrwistości
U kobiet z anemią nie występuje przedowulacyjny wzrost stężenia hormonów luteinizującego i estradiolu. W dłużej trwającej niedokrwistości przemiany kataboliczne przeważają nad anabolicznymi, czego skutkiem jest zmniejszenie masy mięśniowej. U kobiet w ciąży niedokrwistość może prowadzić do przedwczesnego porodu i zwiększonej umieralności okołoporodowej. Przewlekła niedokrwistość może prowadzić do zaburzeń hormonalnych. Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn wzrasta stężenie prolaktyny. Często dochodzi także do insulinooporności, hiperlipidemii i hipopotasemii. Często zauważalne są także nieprawidłowe gojenie się ran po porodzie i zaburzenia laktacji. U mężczyzn z niedokrwistością obniżeniu ulega stężenie wolnego testosteronu, zaś wzrasta poziom hormonów luteinizującego i folikulotropowego.7. Dieta przy niedokrwistości
Produkty bogate w żelazo to: wątroba (zwłaszcza wieprzowa i cielęca), nasiona roślin strączkowych (soczewica, fasola, soja, ciecierzyca), szpinak, dziczyzna, wołowina, kaczka, jaja, pestki dyni, sezam, orzechy nerkowca, mak, pietruszka (zwłaszcza natka), kapusta, amarantus, komosa ryżowa i czekolada gorzka. Szpinak mimo dość wysokiej zawartości żelaza zawiera także szczawiany, które zmniejszają jego wchłanianie, dlatego nie jest on polecany przy uzupełnianiu niedoborów żelaza w diecie. Kwas askorbinowy (witamina C) jest wrażliwy na działanie wysokiej temperatury i aby te straty zminimalizować, najlepiej spożywać świeże owoce i warzywa. Ze względu na to, że witamina C zwiększa wchłanianie żelaza, zasadne jest spożywanie potraw mięsnych wraz z warzywami. Dieta przy niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego powinna obfitować w produkty będące dobrym źródłem tego pierwiastka. Foliany ulegają degradacji pod wpływem wysokiej temperatury i światła. W jadłospisie osób z niedokrwistością z niedoboru witaminy B12 powinny pojawić się produkty bogate w tę witaminę – mięso i jego przetwory, ryby, jaja, mleko i produkty mleczne. Dieta przy niedokrwistości z niedoboru żelaza powinna zawierać produkty bogate w przyswajalne sole żelaza. Związkami utrudniającymi wchłanianie żelaza są: błonnik pokarmowy, szczawiany (w szpinaku, szczawiu, rabarbarze), fityniany (głównie w produktach zbożowych), taniny (w herbacie, kawie, czekoladzie), wapń, miedź, cynk i leki alkalizujące. Związkami ułatwiającymi absorpcję żelaza są: kwas askorbinowy, kwas mlekowy, aminokwasy: cysteina, lizyna, histydyna oraz laktoza i fruktoza. Dobrym źródłem witaminy C są: kiwi, truskawki, cytrusy, mango, maliny, aronia, czarna porzeczka, natka pietruszki, papryka, warzywa kapustne i pomidory. Ważne jest pH soku żołądkowego – powinno być kwaśne, aby większa ilość żelaza została zaabsorbowana. Najwięcej folianów znajduje się w wątrobie, nerkach, zielonych warzywach (brokuły, szpinak, sałata, kapusta, szparagi, brukselka, zielony groszek), owocach, nasionach roślin strączkowych, produktach mlecznych oraz w produktach zbożowych z pełnego przemiału. Ważne jest odpowiednie przechowywanie oraz obróbka warzyw i owoców, by straty były jak najmniejsze. Podstawą leczenia większości przypadków niedokrwistości jest odpowiednio zbilansowana dieta, która uzupełnia niedobory składników pokarmowych. Żelazo w produktach pochodzenia zwierzęcego to tzw. Żelazo hemowe, którego przyswajalność jest znacznie większa (15–20%) niż żelaza niehemowego z produktów roślinnych (1–10%).8. Przeciwdziałanie niedokrwistości
Należy spożywać mięso i jego substytuty w postaci ryb, jajek lub roślin strączkowych, gdyż są one bogate w żelazo, kwas foliowy i witaminę B12. Kobiety powinny obserwować obfitość miesiączek i wszelkie wątpliwości konsultować z ginekologiem. Należy pamiętać, że aktywność fizyczna wpływa na lepsze utlenowanie tkanek i pobudza tworzenie nowych czerwonych krwinek, dlatego warto poświęcić na nią 30–45 minut dziennie. W menu na co dzień powinno się uwzględniać 5 porcji warzyw i owoców (jedna porcja to ilość mieszcząca się w dłoni), najlepiej w postaci surowej. Korzystny wpływ ma także ograniczenie spożywania kawy i herbaty, zwłaszcza w trakcie posiłków. Warto raz na 3 miesiące robić badanie krwi, aby można było szybko wykryć nieprawidłowości i wdrożyć odpowiednie postępowanie. Podstawą profilaktyki niedokrwistości jest odpowiednio zbilansowana dieta dostarczająca wszystkich niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu składników.
