Szukaj
Język
Nadczynność tarczycy – przyczyny, objawy, leczenie
Spis treści
1. Co to jest nadczynność tarczycy
Nadczynność tarczycy występuje u 1, 6% kobiet i 0, 14% mężczyzn. Kalcytonina jest produkowana przez komórki C tarczycy i odpowiada za zmniejszenie zawartości jonów wapnia we krwi oraz zatrzymuje wapń w kościach. Jest to typowe sprzężenie zwrotne charakterystyczne dla regulacji układu hormonalnego. Pozostałe hormony są związane z białkami osocza takimi jak globulina czy albumina. T4 w tkankach obwodowych ulega odjodowaniu do T3 pod wpływem enzymów dejodynaz produkowanych m.in. Przez przysadkę, wątrobę, nerki. Nadczynność tarczycy można podzielić na: – subkliniczną, która jest bezobjawowa lub skąpoobjawowa, a stężenie wolnych hormonów (T3 i T4) we krwi jest prawidłowe, obserwuje się obniżenie TSH, – jawną klinicznie, której towarzyszą objawy nadczynności, a stężenie wolnych hormonów we krwi jest powyżej wartości referencyjnych, – pierwotną, spowodowaną zaburzeniem wydzielania hormonów przez tarczycę, – wtórną, spowodowaną nadmiernym wydzielaniem TSH przez przysadkę, np. Z powodu guza przysadki. Tarczyca jest nieparzystym gruczołem umiejscowionym w przednio-dolnej części szyi. Tarczyca produkuje trzy hormony: tyroksynę (T4), trójjodotyroninę (T3) i kalcytoninę. Hormony T4 i T3 są kontrolowane przez hormon przysadkowy tyreotropinę (TSH), kiedy ilość TSH wzrasta, spada poziom T3 i T4, natomiast jeśli ilość TSH spada, wzrasta poziom T3 i T4. T3 i T4 występują we krwi w tzw. Postaci wolnej – fT3 i fT4. Tylko wolne hormony są aktywne i mogą łączyć się z receptorami komórkowymi. Większość T3 powstaje właśnie w ten sposób i jest ono kilkukrotnie bardziej aktywne biologicznie niż T4. Nadczynność tarczycy, inaczej hipertyreoza, to zespół objawów klinicznych wywołanych nadmierną produkcją hormonów tarczycy.2. Nadczynność tarczycy – przyczyny
Oznacza to, że organizm produkuje autoprzeciwciała przeciwko receptorowi dla TSH (TRAb), które „naśladują” działanie TSH, pobudzając receptory tarczycy do zwiększonego wydzielania hormonów T3 i T4. Przyczyna choroby nie jest do końca jasna. W przebiegu choroby Gravesa-Basedowa obserwuje się również występowanie innych autoprzeciwciał przeciw tyreoperoksydazie (anty-TPO) oraz tyreoglobulinie (Tg), jednak mają one mniejsze znaczenie diagnostyczne. Inną częstą przyczyną nadczynności tarczycy są wole guzkowe nadczynne wynikające z rozrostu nabłonka pęcherzykowego tarczycy, które wydziela hormony tarczycy w sposób autonomiczny, niezależny od TSH. Niedobór jodu prowadzi do przerostu komórek tarczycy i zwiększonego wydzielania TSH z przysadki mózgowej. Nadczynność tarczycy może być spowodowana: – chorobą Gravesa-Basedowa, – wolem guzkowym nadczynnym (choroba Plummera – mnogie guzki autonomiczne, choroba Goetscha – pojedynczy guzek tarczycy, rozproszone mikroguzki w całej tarczycy), – zespołem jod-Basedow, czyli nadczynnością tarczycy indukowaną nadmierną ekspozycją na jod, – nadczynnością towarzyszącą innym chorobom tarczycy, np. Zapaleniom, nowotworom, – przyjmowaniem leków, np. Związków jodu (amidaron) bądź hormonów w leczeniu niedoczynności tarczycy, – do przejściowej nadczynności tarczycy może dojść w przebiegu zapalenia tarczycy, np. W zapaleniu tarczycy typu Hashimoto, – nadczynnością wtórną wywołaną nadmiernym wydzielaniem TSH z przysadki, np. Przez guz przysadki. W konsekwencji dochodzi do zahamowania wydzielania TSH przez przysadkę. Podejrzewa się, że jest to wpływ czynników zarówno genetycznych, jak i środowiskowych (palenie tytoniu, stres, estrogeny, zakażenia). Charakterystycznym objawem choroby jest tzw. Triada merseburska, czyli wytrzeszcz, wole i tachykardia. Wole są typowe dla obszarów, w których występuje niedobór jodu. W następstwie komórki ulegają nadmiernemu powiększeniu (hipertrofia) i jest ich zbyt dużo (hiperplazja). Najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa-Basedowa, która ma podłoże autoimmunologiczne.3. Nadczynność tarczycy – objawy
Nadczynność tarczycy może zwiększyć metabolizm organizmu nawet o 60%. Objawy nadczynności tarczycy są wynikiem zwiększonego wydzielania hormonów tarczycy. Objawy nadczynności tarczycy to: – nerwowość, – nadmierna potliwość, – nadwrażliwość na ciepło, – tachykardia (przyspieszenie akcji serca), – kołatanie serca, – osłabienie mięśni, – utrata masy ciała, – duszność, – wzmożony apetyt, – biegunki, – wole, – drżenie rąk, – bezsenność, – wytrzeszcz. Tarczyca i jej hormony kontrolują szereg procesów metabolicznych, jak metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów, przemiany energetyczne i produkcję ciepła, czynności mózgu oraz obwodowego układu nerwowego, gospodarkę wapniowo-fosforanową i wodną.4. Co to jest przełom tarczycowy
Przełom tarczycowy pojawia się u osób z nierozpoznaną lub nieprawidłowo leczoną nadczynnością tarczycy. Objawy przełomu tarczycowego to: – wzrost stężenia hormonów tarczycowych, – bardzo wysoka gorączka (nawet 40°C), – nadmierna potliwość i odwodnienie, – nadmierne pobudzenie lub stan odwrotny prowadzący do śpiączki, – objawy niewydolności serca. Przełom tarczycowy jest niebezpiecznym stanem, który zagraża zdrowiu, a nawet życiu. Przyczynami przełomu mogą być: zakażenie, ciężkie choroby, operacje chirurgiczne, przedawkowanie hormonów tarczycowych, silny stres, ciąża. Śmiertelność w przypadku przełomu tarczycowego wynosi 30–50%, dlatego przełom tarczycowy wymaga natychmiastowej hospitalizacji. Objawy przełomu tarczycowego przypominają objawy nadczynności, lecz są bardziej nasilone.5. Nadczynność tarczycy – diagnostyka
Prawidłowe stężenie TSH nie wyklucza nadczynności tarczycy, ponieważ może być ono obserwowane w subklinicznej i wtórnej nadczynności tarczycy. Oznaczanie stężenia fT3 stosuje się w prognozowaniu nawrotu choroby Gravesa-Basedowa lub w przypadku podejrzenia nadczynności tarczycy wywołanej amidaronem. W przypadku pierwotnej nadczynności TSH jest zmniejszone, a w przypadku wtórnej nadczynności zwiększone lub w normie. Inne pomocnicze badania laboratoryjne, które mogą być przydatne przy rozpoznaniu nadczynności tarczycy, to morfologia krwi (u osób z nadczynnością może występować anemia, obniżona liczba neutrofilów, zwiększona liczba limfocytów, monocytów i eozynofilów), lipidogram (zmniejszenie cholesterolu całkowitego i LDL, nieznaczne podwyższenie HDL i zmniejszenie triglicerydów), zwiększenie aktywności fosfatazy alkalicznej (ALT), zwiększenie stężenia wapnia całkowitego. Nadczynność tarczycy powinna być różnicowana ze stanami lękowymi oraz guzem chromochłonnym nadnerczy, ponieważ nadmiar katecholamin daje podobne objawy jak w przypadku nadmiaru hormonów tarczycy. W pierwszej kolejności zleca się ocenę stężenia TSH i jeśli jest ono poniżej wartości referencyjnych, zleca się wtedy ocenę stężenia fT3 i fT4. Pomimo że wartości TSH w zakresie wartości referencyjnych odzwierciedlają zwykle prawidłowe funkcje tarczycy, trzeba mieć na uwadze, że tzw. Punkt regulacyjny stężenia fT4, regulujący wydzielanie TSH przez przysadkę, jest osobniczo zmienny. W zależności od tego, czy nadczynność tarczycy ma charakter pierwotny, czy wtórny, stężenie TSH może być różne. W diagnostyce nadczynności tarczycy przydatne są również badania immunologiczne oceniające stężenie przeciwciał przeciwko receptorowi dla TSH (TRAb), co pozwala na określenie przyczyny nadczynności tarczycy. U osób z podejrzeniem nadczynności tarczycy o podłożu morfologicznym wykonuje się badanie ultrasonograficzne (USG). Rozpoznanie nadczynności tarczycy opiera się na badaniu laboratoryjnym poziomu TSH, który jest obecnie najczulszym wskaźnikiem zaburzeń czynności tarczycy oraz fT3 i fT4.6. Nadczynność tarczycy – leczenie
W leczeniu nadczynności tarczycy stosuje się: – leki przeciwtarczycowe (tyreostatyki), np. Tiamazol i propylotiouracyl, które hamują produkcję hormonów tarczycy, – beta-blokery jako leczenie uzupełniające, stosowane u osób z objawami sercowo-naczyniowymi i drżeniem rąk, – leczenie jodem promieniotwórczym, leczenia nie stosuje się u kobiet ciężarnych i karmiących piersią, – leczenie operacyjne (tyreoidektomia) polegające na usunięciu tarczycy, stosuje się u osób z podejrzeniem złośliwego nowotworu tarczycy. Dlatego też dieta w nadczynności tarczycy powinna opierać się przede wszystkim na zasadach zdrowego żywienia. Do podstawowych założeń diety należą: – energetyczność diety. Dieta powinna składać się z 6–7 posiłków o małej objętości. Zaleca się, aby głównym źródłem białka były chude mięsa, ryby, jaja, a także suche nasiona roślin strączkowych. Najlepszym źródłem tego składnika będzie oliwa z oliwek, olej lniany i rzepakowy, dobrej jakości margaryna miękka, orzechy (głównie włoskie), nasiona lnu, pestki dyni i słonecznika, awokado oraz oliwki. Istotny jest także odpowiedni udział błonnika pokarmowego (20–40 g/dobę). Ważny jest także udział innych składników odżywczych mających wpływ na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy takich jak: – wapń i witamina D, które wpływają na homeostazę kostną. Dietę należy zatem rozszerzyć o mleko i jego przetwory, brokuły i warzywa zielonolistne, pestki dyni, migdały, sezam, mak, suszone figi i morele, amarantus czy ryby morskie; – jod odgrywający istotną rolę w przebiegu pracy tarczycy, przy czym zbyt duże ilości tego pierwiastka mogą przyczynić się do powstawania nadczynności tarczycy. Dlatego należy unikać produktów bogatych w jod, jak algi czy wodorosty; – kwasy tłuszczowe omega-3 wykazujące działanie immunostymulujące oraz przeciwzapalne. Osoby cierpiące na nadczynność tarczycy są zazwyczaj nadpobudliwe i nerwowe, dlatego też powinny unikać produktów bogatych w kofeinę, a zadbać o udział produktów będących źródłem magnezu. Odpowiednia podaż potasu jest ważna nie tylko w przypadku odpowiedniej pracy serca, ale również w sytuacji pojawienia się biegunek u chorych, kiedy dochodzi do jego strat. Najbardziej zasobne w goitrogeny są soja, kapusta, kalafior, brokuły, brukselka, brukiew, rzepa, gorczyca czy szpinak; – witaminy C, E, beta karoten i polifenole to jedne z najskuteczniejszych antyoksydantów w walce z wolnymi rodnikami, które również zwiększają odporność organizmu. Witamina E występuje także w orzechach i migdałach. Choroby te powstają w wyniku nieprawidłowego odżywiania i niewystarczającej aktywności fizycznej – innymi słowy, są możliwe do uniknięcia, jeśli dbamy o zdrowy styl życia. Te choroby dotyczą coraz liczniejszego grona ludzi i wymagają zmiany nawyków żywieniowych. Należy wyeliminować źródło problemu (poprawić dietę, wdrożyć aktywność fizyczną, zadbać o higienę snu czy zredukować źródła stresu), czasem na wczesnym etapie choroby np. Cukrzycy, jest to jedyna i wystarczająca metoda terapeutyczna.Niestety w przypadku schorzenia istniejącego już długi czas, może okazać się niewystarczająca. W stanie chorobowym gospodarka energetyczna organizmu może ulegać zmianom. Podczas opracowywania diet klinicznych, inaczej leczniczych bierzemy pod uwagę wszystkie te zmienne. W zależności od rodzaju problemu dobieramy składniki diety, ustalamy bilans energii, makro i mikroskładników, aby jak najlepiej zaspokoić zapotrzebowanie organizmu.W dietach klinicznych zwracamy baczną uwagę na odpowiednie do potrzeb ustalenie proporcji makroskładników: białka, tłuszczu i węglowodanów. Plan żywieniowy bazuje na łatwo dostępnych nisko przetworzonych produktach, z uwzględnieniem sezonowości warzyw i owoców. Mamy na uwadze komfort użytkowników diety, więc dostosowujemy plany do ich możliwości kulinarnych, czasu pracy i czasu na przygotowanie posiłków. Stwarzamy optymalne warunki, dostarczamy do organizmu wszystkich niezbędnych składników, zapobiegamy niedoborom lub wyrównujemy istniejące, zwiększamy komfort trawienny. Dlatego metoda leczenia jest dobierana przez lekarza indywidualnie. W leczeniu chorób gruczołu tarczowego oprócz farmakoterapii istotne znaczenie odgrywa również prawidłowo skomponowana dieta. Biorąc pod uwagę przyspieszony metabolizm u chorych, należy zapobiegać wyniszczeniu organizmu, gdyż chorobie towarzyszy zbyt szybka utrata masy ciała. Ze względu na towarzyszący nadczynności tarczycy ubytek masy ciała zaleca się osobom z prawidłowym BMI dietę normokaloryczną, natomiast wysokokaloryczną osobom z niedowagą i/lub ubytkiem masy ciała i towarzyszącym zanikiem mięśni. Posiłki należy wzbogacać o produkty o wysokiej wartości energetycznej i odżywczej takie jak suszone owoce, nasiona, orzechy, awokado czy oleje roślinne; – białko, powinno stanowić 12–15% wartości energetycznej diety. W przypadku osób z ubytkiem masy ciała należy zwrócić uwagę na to, aby zawartość białka w diecie była wyższa; – tłuszcz, głównie pochodzenia roślinnego z uwagi na konieczność dostarczenia do organizmu odpowiedniej ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Tłuszcz powinien pokrywać ok. 20–35% zapotrzebowania na energię; – węglowodany powinny dostarczać wraz z dietą 50–70% energii w ciągu dnia. Zaleca się, aby węglowodany pochodziły głównie z takich źródeł jak pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa oraz owoce. W nadczynności tarczycy znacznie wzrasta predyspozycja do powstawania osteopenii/osteoporozy. Zalecany udział jodu w diecie powinien wynosić 150 µg/dzień. Składnik ten możemy znaleźć w takich produktach jak oleje roślinne, pestki, nasiona, orzechy, ryby oraz awokado; – magnez, który wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego. Pierwiastek ten łagodzi nieprzyjemne objawy rozdrażnienia, możemy go znaleźć w takich produktach jak pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, migdały, kasza gryczana, nasiona słonecznika, ryż brązowy; – potas łagodzi objawy kołatania serca, które są częstą przypadłością osób z nadczynnością tarczycy. Bogatym źródłem potasu są pomidory, ziemniaki, banany, pestki dyni, morele suszone, orzechy włoskie, kasza gryczana czy brokuły; – produkty, które zawierają goitrogeny umożliwiają zmniejszenie ilości hormonów produkowanych przez tarczycę. Składniki te znajdziemy w owocach, warzywach oraz olejach roślinnych. Istnieje kilkadziesiąt jednostek chorób dietozależnych. Do najczęściej występujących zaliczamy cukrzycę typu II, otyłość, nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, niektóre nowotwory, zapalenia jelit, alergie. Często jest to pierwszy krok podejmowany przez specjalistów. Wówczas dieta stanowi doskonały fundament pod leczenie farmakologiczne prowadzone przez lekarzy. W zależności od schorzenia zapotrzebowanie na poszczególne składniki również może się zwiększać lub zmniejszać. Uwzględniamy schorzenia, przewlekłe leczenie, zalecenia lekarskie, wyniki badań, co pozwala na lepsze dopasowanie jadłospisu do potrzeb organizmu. Mogą one podlegać wahaniom i w kontekście problemów zdrowotnych i wymagać modyfikacji. Zawsze bierzemy po uwagę preferencje podopiecznego, a w razie potrzeby mamy do dyspozycji wymienniki produktów. Dieta kliniczna to świetny sposób na zapewnienie organizmowi energii i sił do walki z chorobą. Sposób leczenia nadczynności tarczycy zależy od jej przyczyny, wieku chorego, nasilenia choroby i chorób współistniejących.
