Szukaj
Język
Kontrowersje wokół uzależnienia od jedzenia
Spis treści
1. Uzależnienie od substancji – charakterystyka
Choć American Psychiatric Association formalnie nie uznaje terminu uzależnienie od jedzenia, na potrzeby tego artykułu ten termin będzie jednak stosowany. W badaniu C.G. Blundella i G. Coraz więcej prac poświęconych jest cechom wspólnym uzależnień od substancji określonych w DSM i nadmiernemu jedzeniu. W DSM-5 pojawiła się nowa podkategoria diagnostyczna dotycząca nałogów i zaburzeń używania substancji – zaburzenia niezwiązane z substancjami (non-substance-related disorders). Nie jest jeszcze jasne, na jakiej podstawie uzależnienie od jedzenia miałoby być diagnozowane, ale jednym z najlepszych obecnie narzędzi może być The Yale Food Addiction Scale (YFAS) Kryteria uzależnienia od substancji zawarte w DSM to: – zaburzona kontrola (przyjmowanie substancji w większej ilości i przez dłuższy czas, niż było to zaplanowane, nieudane próby zmniejszenia ilości zażywanej substancji, poświęcanie dużej ilości czasu na dążenie do zaspokojenia pragnienia, używanie substancji i dochodzenie do siebie po jej zażyciu); – pogorszenie jakości życia społecznego; – podejmowanie zachowań ryzykownych; – kryteria farmakologiczne (potrzeba zwiększenia dawki substancji w celu uzyskania pożądanego efektu, występowanie negatywnych symptomów psychologicznych i fizycznych, kiedy substancja nie jest zażywana regularnie i w zwyczajowej dawce). Jedzenie kompulsywne nie jest tym samym, co uzależnienie od jedzenia. Long, J.E. Finalysona wśród osób ze zdiagnozowanym problemem kompulsywnego jedzenia symptomy wskazujące na uzależnienie od jedzenia występowały u 56, 8%. Uzależnienie od jedzenia charakteryzują utrata kontroli i częsta nadkonsumpcja, powtarzające się próby zredukowania ilości jedzenia lub zaprzestania spożywania konkretnych produktów, kontynuowanie jedzenia mimo problemów fizycznych i psychicznych. Nadmierne jedzenie nie zostało włączone do tej kategorii ze względu na brak wystarczających dowodów naukowych pozwalających na uznanie tego zaburzenia za uzależnianie, jednak dyskusja nad uzależniającym potencjałem żywności wciąż trwa. Uzależnienie od substancji w klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM) jest ogólnie definiowane jako zaburzenie manifestowane kompulsywnym zażywaniem substancji pomimo negatywnych konsekwencji takiego działania.2. The Yale Food Addiction Scale
Kwestionariusz dotyczy przede wszystkim odczuć, które towarzyszą jedzeniu, kontroli nad spożywaniem konkretnych produktów/posiłków, objawów, które pojawiają się po zredukowaniu ilości lub zaprzestaniu jedzenia określonych produktów, chęci zaprzestania ich jedzenia. Pytania dotyczą produktów i potraw, które badana osoba uważa za problematyczne, zazwyczaj są to produkty wysokoprzetworzone. Odpowiedzi należy formułować w 4-stopniowej skali (0–4, 0 oznacza nigdy, a 4 oznacza 4 lub więcej razy w tygodniu lub codziennie) lub odpowiedzieć „tak/nie” w zależności od sformułowanej tezy. Przykładowe stwierdzenia, do których należy odnieść się w kwestionariuszu, to: – zauważam u siebie, że kiedy zaczynam jeść określony produkt, zwykle ostatecznie zjadam więcej, niż zamierzałem(-am); – zdarza się, że kontynuuję jedzenie określonych produktów pomimo zaspokojeniu uczucia głodu; – zauważam większą ochotę na zjedzenie określonych produktów po ich odstawieniu; – jedzenie wiąże się u mnie z problemami natury psychicznej, jak depresja, lęk, poczucie winy, wstręt do siebie; – zaobserwowałem(-am), że spożywanie tej samej ilości jedzenia przestało wiązać się z obniżeniem negatywnych emocji i poprawą nastroju; – chciałbym(-abym) przestać spożywać określone produkty. Kwestionariusz Yale Food Addiction Scale składa się z 25 punktów.3. Uzależnienie od substancji a uzależnienie od jedzenia
U osób otyłych J.G. Podobnie jest w przypadku osób uzależnionych od kokainy, alkoholu czy nikotyny. Z badań K.M. Za występowaniem zjawiska uzależnienia od jedzenia może przemawiać również zwiększona aktywacja określonych obszarów w mózgu w odpowiedzi na produkt jedzony w nadmiarze. Gerahardt i wsp. W swoim eksperymencie zaobserwowali u uczestników z wyższym wynikiem w skali YFAS większą aktywację określonych obszarów w mózgu po spożyciu mlecznego shake’a o smaku czekoladowym. Z kolei D. De Ridder i wsp. W grupie osób z wysokim wynikiem w skali YFAS wykazali podobną aktywność EEG mózgu w stanie spoczynku do aktywności osób uzależnionych od alkoholu. Osoby otyłe z wysokim wynikiem w skali YFAS w badaniu J.M. Nie każde jedzenie uzależnia, dla każdej osoby produktem problematycznym może być coś innego. Jedzenie, szczególnie tłuste czy słodkie, może podobnie jak palenie tytoniu aktywować układ nagrody. Wang i wsp. Zaobserwowali mniejszą liczbę receptorów dopaminy D2. Samo występowanie otyłości nie jest jednak jednoznaczne z uzależnieniem od jedzenia. Pursey i wsp. Wynika, że problem uzależnienia od jedzenia może dotyczyć ok. 25% osób otyłych oraz 11% osób z masą ciała w normie. A.N. Badacze twierdzą, że ten wzór aktywacji jest zbieżny ze wzorem charakterystycznym dla uzależnienia od substancji. U osób z niskim wynikiem w skali YFAS podobieństwa nie zaobserwowano. Burmeistera i wsp. Wskazywały na trudności w kontroli ilości spożywanego jedzenia w określonych sytuacjach, np. Stresowych. Najbardziej uzależniają produkty wysokoprzetworzone. Już sam zapach czy widok takiego pokarmu może wywołać nieodpartą chęć jego spożycia.4. Produkty o potencjale uzależniającym
Schulte, N.M. Gearhardt poprosili o wypełnienie kwestionariusza YFAS studentów i osoby pracujące zawodowo, łącznie przebadano ponad 500 osób. Najczęściej wskazywane były produkty przetworzone, o wysokiej zawartości tłuszczu oraz te o wysokim ładunku glikemicznym. Schulte, N.M. Gearhardt 2011): – pizza, – czekolada, – frytki, – lody, – ciastka, – ciasta, – cheeseburger, – chipsy, – popcorn, – muffinki. Gotowanie czy inne formy obróbki termicznej produktów naturalnych nie zwiększają potencjału uzależniającego produktu czy potrawy. E.M. Avena, A.N. Uzależnienie od jedzenia to temat kontrowersyjny, jednak pojawia się coraz więcej badań wskazujących na punkty wspólne uzależnień od substancji i nałogowego jedzenia. Gordon i wsp. Więcej badań przemawia za podobieństwem do uzależnienia od substancji. Nie wszystkie produkty spożywcze mogą stać się uzależniające. Avena, A.N. Dodatkowo zadaniem uczestników było określenie, które produkty z zaprezentowanej listy (35 produktów) były najczęściej przyczyną negatywnych odczuć opisanych w kwestionariuszu. Produkty o największym potencjale uzależniającym (E.M. Avena, A.N. Produkty, które mogą być związane z uzależnieniem od jedzenia, to w szczególności produkty wysokoprzetworzone, głównie wzbogacane w procesie produkcji o dodatkową ilość tłuszczu i cukrów prostych. Produkty wymienione powyżej są smaczne i uznawane przez mózg człowieka za nagrodę, właśnie dlatego ich spożywanie może być powtarzalne. Schulte, N.M. Gearhardt sugerują również, że produkty o wysokim ładunku glikemicznym mogą aktywować układ nagrody w podobny sposób jak substancje uzależniające, a przez to nasilać głód i przyczyniać się do nadkonsumpcji. Niektórzy badacze optują za sklasyfikowaniem tego zjawiska jako zaburzenia behawioralnego, jednak zdaniem E.L. Uzależnienie może dotyczyć przede wszystkim pokarmów tłustych i słodkich, publikacje raczej nie wskazują na potencjał uzależniający żywności nieprzetworzonej. E.M.5. Jak poradzić sobie z uzależnieniem od jedzenia
Obie te strategie na pewno znajdą swoich zwolenników. Warto uwzględnić w jadłospisie przede wszystkim te produkty, które dana osoba uznaje za smaczne; – wybranie miejsca, w którym można zjeść zdrowe, niskoprzetworzone potrawy, jeśli ktoś nie ma ochoty na gotowanie; – stworzenie listy potencjalnych korzyści, które przyniesie rezygnacja z wysokoprzetworzonej żywności. Rezygnowanie z przyjemności z dnia na dzień nie jest łatwe i większość osób pewnie postanowi stopniowo wprowadzać zmiany. W zależności od jakości stosowanej diety można uwzględniać np. Minimum 2 zdrowe posiłki w ciągu dnia lub w każdym z posiłków uwzględniać zdrową żywność. Należy jednak podkreślić, że samodzielne uporanie się z tym problemem nie zawsze jest możliwe. Pierwszym krokiem powinno być zrobienie listy produktów/potraw, które są problematyczne. Rezygnacja z dnia na dzień wymaga przygotowań: – zaplanowania posiłków, które będą spożywane w ciągu dnia. W chwilach zwątpienia będzie dobrą motywacją. Zamiast od razu wykluczać ulubione produkty z menu, można skupić się na wprowadzaniu do menu coraz większej ilości zdrowego jedzenia. Jeśli ktoś będzie trzymał się tego planu, każdego tygodnia jego jadłospis powinien składać się z coraz mniejszej ilości produktów problematycznych, a większej ilości produktów niskoprzetworzonych i o wysokiej wartości odżywczej. Warto wtedy skorzystać z usług terapeuty lub wziąć udział w terapii grupowej. Można zrezygnować z nich z dnia na dzień lub wprowadzać zmiany stopniowo.
