Szukaj
Język
Insulinooporność – zaburzenie metaboliczne XXI wieku
Spis treści
1. Czym jest insulinooporność – definicja, objawy, diagnostyka
Znane są czynniki, które wpływają na rozwój insulinooporności – część z nich jest modyfikowalna, dlatego warto zadbać o odpowiedni styl życia, by zapobiec insulinooporności lub spowolnić jej postęp. Insulinooporność jest zaburzeniem gospodarki hormonalnej polegającym na zmniejszeniu wrażliwości tkanek (mięśni, tkanki tłuszczowej) lub hepatocytów (komórek wątroby) na działanie insuliny produkowanej przez komórki beta trzustki, co w konsekwencji może prowadzić do nieprawidłowych poziomów glukozy oraz insuliny. Badania wykazały, że obniżenie wrażliwości insulinowej występuje ponad 10 lat przed pojawieniem się cukrzycy typu 2 (J.H. Przez pewien czas zapobieganie rozwojowi cukrzycy możliwe jest dzięki hiperinsulinizmowi, czyli nadmiernej produkcji insuliny. Nadmiar krążącej insuliny sprzyja zwiększaniu się ilości tkanki tłuszczowej (w szczególności w okolicy brzucha), a jej rozbudowa powoduje nasilenie insulinooporności. Początkowo insulinooporność może przebiegać bezobjawowo, jednak z czasem mogą pojawić się różne sygnały świadczące o jej występowaniu. Długotrwała insulinooporność może prowadzić do powstania zespołu metabolicznego, czyli współwystępowania cukrzycy, zaburzeń gospodarki lipidowej, nadciśnienia i otyłości trzewnej. W warunkach fizjologicznych HOMA-IR wynosi 1. Celem leczenia insulinooporności są poprawa wrażliwości tkanek na insulinę i ochrona komórek beta trzustki. Insulinooporność jest zaburzeniem gospodarki hormonalnej, dotyczy każdej grupy wiekowej. Im szybciej zostaną podjęte odpowiednie kroki, tym mniej nasili się oporność tkanek na działanie insuliny i będzie można uniknąć cukrzycy oraz jej powikłań w przyszłości. Insulinooporność poprzedza wystąpienie cukrzycy typu 2. Warram i wsp. 1990). Ma to jednak negatywny wpływ na organizm i może powodować m.in. Wzrost masy ciała, a w szczególności tkanki tłuszczowej, wzrost poziomu cholesterolu oraz ciśnienia tętniczego, stłuszczenie wątroby i rozwój miażdżycy. Dodatkowo tkanka tłuszczowa pełni funkcję endokrynną – wydziela adipokiny i czynniki prozapalne, które oddziałują na insulinę. Objawy przy insulinooporności: – obniżenie nastroju, – rozdrażnienie, – problemy z pamięcią i koncentracją, – senność (zwłaszcza po posiłku), – przewlekłe zmęczenie, – bóle głowy, – bóle stawów, – uczucie zimna, – wzmożony apetyt na słodycze, – częste uczucie głodu – 2–3 godziny po posiłku, – trudności z redukcją masy ciała, – zmiany skórne (brunatne plamy na skórze, np. Na karku, na zgięciach łokci). Diagnostyka insulinooporności odbywa się na podstawie: – wywiadu lekarskiego (zebranie informacji o objawach i ich ocena); – dodatniego wywiadu rodzinnego (zwiększone prawdopodobieństwo, jeśli w rodzinie występuje insulinooporność lub/i cukrzyca); – tzw. Krzywej glukozowej i krzywej insulinowej – pomiary stężeń glukozy i insuliny wykonywane jednocześnie w kilku punktach czasowych – najczęściej na czczo, po 1 godzinie i po 2 godzinach od doustnego testu obciążenia glukozą, czyli po wypiciu roztworu 75 g glukozy; – wskaźnika HOMA-IR, wyliczanego na podstawie stężenia glukozy i insuliny na czczo: HOMA-IR = insulinemia na czczo (mU/ml) × glikemia na czczo (mmol/l) ÷ 22, 5. Wartość wskaźnika, przy którym diagnozuje się insulinooporność, jest dyskusyjna, jednak większość specjalistów uważa, że jest nią wartość powyżej 2. Do leczenia insulinooporności wykorzystuje się głównie leczenie farmakologiczne (np. Metforminę), zindywidualizowaną dietę o niskim indeksie glikemicznym i niskim ładunku glikemicznym oraz odpowiednio dobraną aktywność fizyczną. Co roku przybywa osób dotkniętych tym schorzeniem, szczególnie w wieku prokreacyjnym z współistniejącą nadwagą i otyłych, ale nie tylko, problem dotyczy również osób z prawidłową masą ciała, ale z zaburzonymi parametrami składu ciała.2. Czynniki ryzyka insulinooporności
Na rozwój insulinooporności mają wpływ współistniejące czynniki genetyczne i środowiskowe, które mogą się na siebie nakładać. Czynniki ryzyka insulinooporności: – występowanie w rodzinie insulinooporności lub cukrzycy; – zdiagnozowana w ciąży cukrzyca ciążowa lub urodzenie dziecka o masie ciała > 4 kg; – wiek – wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko wystąpienia insulinoooporności; – płeć – insulinooporność jest częściej diagnozowana u mężczyzn; – masa ciała – nadwaga i otyłość sprzyjają rozwojowi insulinooporności; – ilość tkanki tłuszczowej – wraz z jej wzrostem stwierdza się zwiększanie oporności tkanek na insulinę, zwłaszcza jeśli tkanka tłuszczowa gromadzi się w obrębie brzucha; – sposób żywienia – dostarczanie zbyt dużej ilości energii z pokarmem, głównie z tłuszczów zwierzęcych i cukrów prostych; – aktywność fizyczna – brak lub niska aktywność fizyczna; – stres; – leki (np. Ryfampicyna – leczenie gruźlicy, olanzapina – leczenie schizofrenii, tamoksyfen – leczenie raka piersi); – choroby tarczycy; – niealkoholowe stłuszczenie wątroby; – zaburzenia gospodarki lipidowej; – pierwotna nadczynność przytarczyc; – hiperprolaktynemia; – zespół policystycznych jajników.3. Dieta w insulinooporności
Jeśli występuje nadmierna masa ciała, należy ją obniżyć, zwiększy to wrażliwość tkanek na insulinę. Tuomilehto i wsp. 2001). Najważniejsze zasady diety w insulinooporności – Spożywać regularne posiłki (pierwszy posiłek powinien być spożyty do godziny po przebudzeniu, a ostatni 2–3 godziny przed snem). – Ograniczyć lub wyeliminować produkty przetworzone, dania gotowe i fast foody (zapewniają mniejszą sytość niż żywność niskoprzetworzona i negatywnie wpływają na gospodarkę hormonalną). – Ograniczyć lub wyeliminować cukier (każda postać cukru nie jest wskazana – także wszechobecny syrop glukozowo-fruktozowy, gdyż to właśnie nadmiar cukrów prostych najbardziej zaburza gospodarkę glukozowo-insulinową. Dodatkowo można spożywać kawę – wykazano jej korzystny wpływ na poziom glukozy i zwiększenie insulinowrażliwości tkanek (M.A. Najlepiej, aby warzywa pojawiały się w każdym posiłku, są źródłem witamin, składników mineralnych i błonnika pokarmowego; owoce, zwłaszcza mające niski indeks glikemiczny, można spożywać jako składnik dobrze zbilansowanego posiłku. Owoce i warzywa zawierające antocyjany – aronie, porzeczki, borówki, wiśnie, truskawki, maliny, buraki, brokuły, marchew, szpinak, migdały i pestki dyni – poprawiają wrażliwość tkanek na insulinę. – Zwiększyć spożycie roślin strączkowych (soczewicy, fasoli, ciecierzycy, soi i ich przetworów). Lau 2007). – Wprowadzić produkty zbożowe pełnoziarniste (makaron pełnoziarnisty, ryż brązowy, grube kasze – gryczana, pęczak, bulgur, pieczywo pełnoziarniste, mąkę pełnoziarnistą, płatki owsiane itp.), jednak należy pamiętać o kontrolowaniu ich ilości. – Wprowadzić źródła nienasyconych kwasów tłuszczowych (jednonienasyconych – oliwa z oliwek, olej rzepakowy, oliwki, awokado, orzechy, migdały, nasiona słonecznika, pestki dyni, i wielonienasyconych – łosoś, śledź, makrela, siemię lniane, olej lniany, olej z wiesiołka). Achremowicz, K. Badania przeprowadzone przez N. Kręgielską-Narożną wykazały, że stosowanie zbilansowanych diet wegetariańskiej lub wegańskiej opartych na nieprzetworzonych produktach o niskim indeksie glikemicznym przy jednoczesnym zmniejszeniu spożycia kwasów tłuszczowych nasyconych może działać terapeutycznie u pacjentów z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Bardzo ważne jest spożywanie odpowiedniej ilości białka, które zapewnia większą sytość, co jest istotne w kontekście redukcji masy ciała. Przyczynia się do zmniejszenia insulinooporności (J.W. Aby uwrażliwić komórki na insulinę, oprócz zmiany diety należy wprowadzić aktywność fizyczną. Najbardziej zalecany jest regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny trwający minimum 30 minut i podejmowany 5 razy w tygodniu. Każda forma ruchu wpływa korzystnie na poprawę insulinowrażliwości oraz regulację glikemii. Regularny trening siłowy wpływa na wzrost insulinowrażliwości nawet o ok. 10–48%, zmniejsza stężenie glukozy i wpływa pozytywnie na beztłuszczową masę ciała. Poranne ćwiczenia na czczo nie są zalecane ze względu na możliwe stany hipoglikemii. Każdy jest jednak inny i powinien dostosować do swoich predyspozycji zarówno rodzaj aktywności fizycznej, jak i porę jej wykonywania. Zmiana stylu życia może mieć wpływ na zmniejszenie ryzyka insulinooporności i cukrzycy. Najbardziej wskazana jest dieta o niskim indeksie i ładunku glikemicznym, gdyż najmniej stymuluje wydzielanie insuliny. W jednym badaniu stosowanie diety i zwiększenie aktywności fizycznej spowodowały redukcję masy ciała pacjentów o 4–5 kg, a to przyczyniło się do zmniejszenia ryzyka insulinooporności aż o 58% (J. Warto pamiętać, że podstawą jest działanie długofalowe, czyli stała zmiana nawyków żywieniowych, a nie powrót do poprzednich, kiedy cel zostanie osiągnięty. Cukier i syrop glukozowo-fruktozowy znajdują się w słodyczach, napojach, sokach, jogurtach owocowych, dżemach, konfiturach, a także w mniej oczywistych artykułach, jak wędliny, kiełbasy, przyprawy, pieczywo). – Ograniczyć lub wyeliminować alkohol. – Ograniczyć spożywanie soli do 6 g dziennie (co odpowiada 1 łyżeczce, sól jest zawarta w wielu produktach, m.in. W wędlinach, serach, pieczywie). – Ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (ich źródła to śmietana, masło, sery, tłuste mięso i jego przetwory, jak smalec). – Zwiększyć spożycie wody i herbat ziołowych do minimum 2 l dziennie. Pereira 2006). – Zwiększyć spożycie warzyw i owoców (w szczególności świeżych). Owoce jedzone samodzielnie bardziej podnoszą poziom glukozy niż spożyte np. W jogurcie (źródło białka) czy z orzechami (źródło tłuszczów). Są dobrym źródłem błonnika pokarmowego, który spowalnia wchłanianie węglowodanów, wspomaga poprawę profilu lipidowego i zwiększa insulinowrażliwość tkanek (D. Jeśli ich proporcje w diecie są odpowiednie, wykazują działanie przeciwzapalne, obniżają poziom cholesterolu LDL i zmniejszają ryzyko wystąpienia schorzeń układu krążenia (K. Szary-Sworst 2005). Kasprzyk i M. Popularna w ostatnim czasie dieta ketogeniczna (dieta wysokotłuszczowa) nie jest wskazana w dietoterapii insulinooporności, gdyż dominują w niej nasycone kwasy tłuszczowe, kwasy tłuszczowe omega-6 i tłuszcze trans, które zaburzają homeostazę glukozy. Odpowiednia podaż tego makroskładnika w połączeniu z aktywnością fizyczną ma duże znaczenie w budowaniu masy mięśniowej. Kennedy i wsp. 1999). U osób aktywnych ryzyko wystąpienia insulinooporności może być aż o 33–50% mniejsze. Aktywność powinna być dostosowana do wieku, stanu zdrowia i możliwości. Trening anaerobowy pozytywnie wpływa na aktywność enzymu AMPK (odpowiada za wychwytywanie glukozy przez tkankę mięśniową) oraz transport glukozy do komórek w sposób niezależny od insuliny. Najlepiej ćwiczenia wykonywać w ciągu dnia, ok. 3 godzin po posiłku. Wieczorem natomiast mogą wystąpić zaburzenia snu. Jeśli podjęcie dodatkowej aktywności nie jest możliwe, warto pamiętać, że osobom z insulinoopornością zaleca się wykonywanie 6000–10 000 kroków dziennie. Podstawą terapii insulinooporności jest zbilansowana dieta, dostarczająca niezbędnych składników odżywczych i dobrana do zapotrzebowania energetycznego organizmu w zależności od płci, masy ciała, wieku i aktywności fizycznej.
