Szukaj
Język
Dieta w nadczynności tarczycy – co warto wiedzieć
Spis treści
1. Jak działa tarczyca?
Czynność tarczycy jest nadzorowana przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH), pobudzając w ten sposób tarczycę do produkcji hormonów T3 i T4. Funkcjonowanie tarczycy i przysadki pozostaje w ścisłej zależności nazywanej sprzężeniem zwrotnym. Tarczyca należy do gruczołów wydzielania wewnętrznego. Do ich wytwarzania konieczny jest również dostarczany wraz z pokarmem jod oraz aminokwasy. Mechanizm działa na zasadzie sprawnej komunikacji: podwyższone stężenie hormonów tarczycy prowadzi do zmniejszenia sygnału z mózgu (uwalniania TSH przez przysadkę), a niedobór tych hormonów powoduje wzrost produkcji TSH, co z kolei skłania tarczycę do większego wytwarzania T3 i T4. Poprzez produkowane hormony – trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę – odpowiada za regulację funkcji większości tkanek wpływających na metabolizm organizmu, termogenezę (produkcję ciepła) oraz gospodarkę wapniowo-fosforanową.2. Nadczynność tarczycy – czym jest?
Bednarczuk, mp.pl). Innymi słowy, tarczyca staje się nadaktywna, ponieważ sygnały kontrolujące jej pracę zostają zaburzone. Do najczęstszych przyczyn rozwoju nadczynności należy choroba Gravesa-Basedowa (ma ona podłoże autoimmunologiczne) i guzki tarczycy. Na nadczynność tarczycy cierpi 1–2% Polaków, są to najczęściej kobiety w wieku 20–40 lat (P. Zaburzenie polega na nadmiernej produkcji trójjodotyroniny i tyroksyny. W konsekwencji w organizmie znajduje się więcej hormonów w stosunku do jego potrzeb. Zdarzają się także zachorowania wynikające z poporodowego i podostrego zapalenia tarczycy (związane z przebytą infekcją wirusową). Miśkiewicz, T.3. Nadczynność tarczycy – objawy
Osoby cierpiące na nadczynność często odczuwają nerwowość, niepokój, rozdrażnienie, borykają się z zaburzeniami snu i osłabieniem mięśniowym, a pobudzona perystaltyka jelitowa prowadzi do częstszego oddawania stolca oraz biegunek. W uproszczeniu nadczynność tarczycy można opisać jako działanie organizmu na maksymalnych obrotach. Choć początkowo objawy związane ze zwiększonym metabolizmem mogą być postrzegane jako korzystne, nieleczona nadczynność może prowadzić do niebezpiecznych powikłań, np. Zaburzeń rytmu i niewydolności serca, osteoporozy lub przełomu tarczycowego – inaczej burzy tyreotoksycznej, która jest stanem nasilenia objawów nadczynności tarczycy, zagrażającym życiu. W efekcie obserwuje się uczucie gorąca, wzmożoną potliwość, drżenie rąk, kołatanie serca oraz zwiększoną przemianę materii, a więc i nieintencjonalną utratę masy ciała mimo zwiększonego apetytu.4. Dieta w nadczynności tarczycy – wartość energetyczna
Prowadzi to do zwiększonego wykorzystania wszystkich zasobów, a co za tym idzie – również większych potrzeb energetycznych, zaś gdy te nie zostają zaspokojone, wówczas dochodzi do niekontrolowanej utraty masy ciała. Wolańska-Buzalska, ncez.pzh.gov.pl). Warto w nich uwzględniać produkty wysokoenergetyczne, takie jak orzechy, nasiona, oleje, pasty orzechowe, mleko kokosowe czy suszone owoce. Po osiągnięciu wyrównania hormonalnego należy jednak powrócić do diety normokalorycznej ze względu na ryzyko wystąpienia nadwagi. Ze względu na przyspieszony metabolizm organizm jest w fazie katabolizmu, czyli wzmożonego rozpadu cząsteczek lub tkanek z uwolnieniem energii chemicznej. U chorych z BMI poniżej normy zaleca się dietę o wyższej wartości energetycznej (średnio o ok. 15–25%, czyli 300–500 kcal), a gdy występuje niedowaga i/lub ubytkowi masy ciała towarzyszy zanik mięśni, nawet o 50–80% (D. W pokryciu tak wysokiego zapotrzebowania energetycznego pomocne będzie rozłożenie planu żywieniowego na 6–7 posiłków o małej objętości. Przy znacznym niedożywieniu bliskiemu kacheksji dietę chorego należy wspomóc nutridrinkami dostępnymi w aptekach – to gotowe mieszkanki przypominające jogurt pitny, które wykorzystuje się w żywieniu medycznym. Nadrzędnym celem żywienia w nadczynności tarczycy, kiedy poziom hormonów nie został jeszcze wyrównany, będzie zapobieganie wyniszczeniu organizmu.5. Dieta w nadczynności tarczycy – stosunek makroskładników
U osób z ubytkiem masy ciała sugeruje się jednak zwiększoną podaż białka do ok. 90–100 g (P. Zdrojewicz 2017). Tłuszcz powinien stanowić 20–35% wartości energetycznej jadłospisu chorego i być pochodzenia roślinnego. Wolańska-Buzalska, ncez.pzh.gov.pl). Ważna jest również odpowiednia podaż błonnika pokarmowego (20–40 g dziennie) i węglowodanów (na poziomie 50–70% wartości energetycznej diety) (D. Z tego względu ich głównym źródłem w diecie powinny być produkty pełnoziarniste, warzywa oraz owoce. Wolańska-Buzalska, ncez.pzh.gov.pl). Tuchendler, Z. Jego głównym źródłem powinny być chude mięsa, jaja, nasiona roślin strączkowych oraz okazjonalnie ryby (nie częściej niż 2–3 razy w tygodniu ze względu na zawartość jodu, gdyż nadmiar tego pierwiastka w diecie może nasilać chorobę). Obecne w tłuszczach roślinnych wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 działają protekcyjnie na komórki nerwowe i mają efekt immunostymulujący (D. Źródłem tego składnika odżywczego w diecie są: świeżo mielone lub moczone siemię lniane, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, orzechy włoskie, pestki dyni i słonecznika, awokado oraz oliwki. Wolańska-Buzalska, ncez.pzh.gov.pl). Zaleca się, by białko stanowiło 12–15% wartości energetycznej diety (D.6. Czy to w ogóle dieta w nadczynności tarczycy – na co jeszcze zwrócić uwagę?
Nadczynność tarczycy powoduje zaburzenia gospodarki wapniowej, co predysponuje do osteopenii i osteoporozy. Z kolei receptory dla witaminy D znajdują się w wielu tkankach w całym organizmie, gdzie pełnią funkcje związane nie tylko z regulacją gospodarki wapniowo-fosforanowej. Wapń i witaminę D w znacznych ilościach znajdziemy w sardynkach, śledziach i szprotkach. Natomiast zapotrzebowanie na wapń jesteśmy w stanie pokryć wraz z codzienną, zbilansowaną dietą poprzez spożywanie nabiału, warzyw zielonolistnych, białej fasoli, soi, sezamu i maku. Związki te uniemożliwiają wbudowywanie się jodu w cząsteczki prekursorowe hormonów tarczycy i docelowe wytworzenie tyroksyny, co w konsekwencji zmniejsza ilość hormonów produkowanych przez tarczycę. Przyśpieszenie metabolizmu związane z nadprodukcją hormonów tarczycy sprzyja zwiększeniu ilości wolnych rodników, dlatego ważne będzie dostarczanie naturalnych antyoksydantów. Znajdziemy je w warzywach, owocach, orzechach oraz olejach roślinnych. Wolańska-Buzalska, ncez.pzh.gov.pl). Wrażliwe na te zaburzenia są zwłaszcza kobiety, u których wraz z wiekiem wzrasta ryzyko pojawienia się ubytków kostnych, a także częściej doświadczają one nadczynności. Witamina D wykazuje działanie plejotropowe – jej pozytywny wpływ notuje się m.in. W przypadku nadciśnienia i chorób serca, w terapii nowotworów oraz działania układu nerwowego i mięśniowego, a także w profilaktyce cukrzycy. Warto jednak zaznaczyć, że ogólna podaż witaminy D z dietą jest znikoma, dlatego zaleca się całoroczną suplementację. Korzystne będzie także uwzględnienie w jadłospisie warzyw zawierających goitreny. Warzywa bogate w goitrogeny to surowe brokuły, kalafior, kapusta i jarmuż. Taką właściwość mają witaminy A, C i E oraz niektóre pierwiastki, np. Selen. Szczególnie ważnymi składnikami w diecie osób z zaburzeniami tarczycy będą wapń i witamina D, gdyż biorą udział w homeostazie kostnej (D.7. Czy to w ogóle dieta w nadczynności tarczycy – czego unikać?
Należy wówczas unikać smażenia i grillowania oraz ograniczyć błonnik. – W przypadku terapii radioaktywnym jodem lekarze zalecają dietę o niskiej zawartości tego pierwiastka (thyroid.org). Przy tego typu leczeniu należy bezwzględnie unikać największych źródeł jodu, a więc soli jodowanej, niektórego pieczywa (zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego informacja o zawartości jodu obowiązkowo musi znaleźć się na opakowaniu), ryb morskich, skorupiaków, wołowiny, drobiu, mleka i przetworów mlecznych, jaj, wodorostów oraz alg. Zdecydowanie nie należą one jednak do zalecanych produktów z uwagi na zawartość tłuszczów trans o charakterze prozapalnym. – Napoje energetyczne – obecna w nich kofeina daje dodatkowy impuls pobudzenia, co u chorego może nasilać niepokój, zaburzenia rytmu serca, kłopoty z koncentracją i snem. – Przy nasilonej perystaltyce prowadzącej do dyskomfortu zaleca się dietę lekkostrawną. Jod jest stosowany w pielęgnacji i żywieniu zwierząt oraz jako stabilizator i element zabezpieczający w przetwórstwie żywności, dlatego można go znaleźć w różnych ilościach niemal we wszystkich produktach spożywczych i napojach. – Słone przekąski i fast foody należą do szczególnie wysokoenergetycznych pokarmów, co mogłoby się wydawać pożądane w nadczynności tarczycy.8. Dieta w nadczynności tarczycy – skutki długofalowe
Gierach, J. Junik 2014). Tuchendler, Z. Na skutek przyspieszonego metabolizmu tkankowego organizm zwiększa „przerób” również glukozy, a w następstwie rośnie także jej wchłanianie. Gierach, J. Junik 2014). Przy wysokich stężeniach glukozy, napędzanych przez chorobę, trzustka jest stale stymulowana do produkcji insuliny, co w efekcie prowadzić może do oporności tkanek na ten hormon. Wśród chorujących na nadczynność połowa pacjentów ma zaburzoną tolerancję glukozy, a ok. 3% z nich już zmaga się z cukrzycą (M. Gierach, R. Naukowcy wskazują, że nieprawidłowy metabolizm węglowodanów jest konsekwencją insulinooporności wątrobowej przejawiającą się nasileniem pracy tego narządu – syntezy frakcji lipoprotein i triacylogliceroli oraz glikogenolizy i glukoneogenezy (P. Zdrojewicz 2017). Prowadzi to do specyficznej dla nadczynności tarczycy hiperglikemii poposiłkowej (M. Gierach, R. Glukoza, by dostać się do komórki, wymaga jeszcze klucza – insuliny. Oprócz jawnych objawów nadczynności tarczycy zmniejszających komfort życia w zauważalny sposób istnieją też inne, długofalowe skutki tej choroby, których nie widać od razu.
