Szukaj
Język
Dieta przeciwnowotworowa
Spis treści
1. Jak powstaje nowotwór?
Zmiany nowotworowe powstają na skutek uszkodzenia struktury materiału genetycznego (DNA) organizmu. Nowotwór powstaje, gdy środowisko wewnętrzne organizmu traci kontrolę nad procesem replikacji kwasów deoksyrybonukleinowych i podziałem komórki lub zespołu komórek. Postęp i rozprzestrzenianie się choroby nowotworowej w dużym stopniu zależy od funkcjonowania układu immunologicznego. Pewne znaczenie mają także mechanizmy odpowiadające za zwalczanie reaktywnych form tlenu, tzw. Wolnych rodników. Komórki nowotworowe mają zdolność do niepohamowanego i spontanicznego wzrostu i przemieszczania się wewnątrz całego organizmu. Rozwijają się, dopóki nie doprowadzą do śmierci organizmu.2. Nowotwory – statystki
Mimo coraz większej świadomości dotyczącej profilaktyki i diagnostyki chorób nowotworowych wciąż obserwuje się wysoką liczbę zachorowań. W 2018 r. Odnotowano 167 446 osób chorych oraz 101 391 wystawionych aktów zgonu z powodu nowotworów. U mężczyzn najczęściej występuje rak gruczołu krokowego (19, 6%), rak płuc (16, 1%) i rak okrężnicy (7, 2%), natomiast u kobiet – nowotwory piersi (22, 5%), płuc (9, 3%) i trzonu macicy (7, 2%) (U. Wojciechowska i wsp. 2020).3. Przyczyny nowotworów
Zmiany nowotworowe mogą powstawać pod wpływem czynników genetycznych i środowiskowych. Tylko niewielka część zachorowań wiąże się wyłącznie z obciążeniem genetycznym. Zdecydowana większość to skutek stylu życia, w tym nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju chorób nowotworowych należą palenie tytoniu, niewłaściwa dieta, obciążenie genetyczne (R. Beliveau, D. Gingras 2007). Nowotwory powstają także na skutek skażenia środowiska i działania promieniowania jonizującego (J. W. Guzek 2008).4. Produkty rakotwórcze
– Czerwone mięso i jego przetwory. W 2015 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IRAC) sklasyfikowała przetworzone mięso jako rakotwórcze dla ludzi, a nieprzetworzone czerwone mięso jako prawdopodobnie rakotwórcze (V. Bouvard i wsp. 2015). Przetwory mięsne są źródłem azotynów i azotanów, czyli środków chemicznych, które są powszechnie stosowane do konserwowania produktów mięsnych. Związki te w organizmie człowieka są przekształcane do nitrozoamin, które odpowiadają za powstawanie zmian nowotworowych. Według Światowej Organizacji Zdrowia codzienne spożycie 50 g czerwonego mięsa wiąże się ze wzrostem ryzyka zachorowania na raka jelita grubego aż o 18%. – Produkty smażone, grillowane, pieczone i wędzone na gorąco, ponieważ są źródłem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). WWA znajdują się także w dymie papierosowym. – Źle przechowywane ziarna zbóż i orzechy, gdyż zawierają szkodliwe mykotoksyny (pojawiają się przy pleśni). – Alkohol zwiększa ryzyko zachorowania na kilka rodzajów nowotworu, w tym raka jelita grubego, górnych odcinków przewodu pokarmowego, wątroby, piersi i trzustki (A. Ratna, P. Mandrekar 2017). Według przeglądu C. Pelucchi i wsp. Spożycie powyżej 4 drinków mocnego alkoholu na dzień związane jest z 50% wzrostem ryzyka zachorowania na nowotwór jelita grubego i piersi oraz 30% wzrostem ryzyka zachorowania na raka trzustki. Nie została ustalona jedna bezpieczna dawka alkoholu dla człowieka. W niektórych publikacjach można znaleźć informację, że już 1–2 drinki dziennie, np. 100 ml wina czy 250 ml piwa, mogą zwiększać ryzyko powstania zmian nowotworowych (M. Brzegowy, M. Maciejewska-Cebulak, K. Turek 2018). – Sól – nadmiar soli w diecie nasila rakotwórcze właściwości bakterii H. Pylori, co zwiększa ryzyko rozwoju raka żołądka (L. D’Elia, F. Galletti, P. Strazzullo 2014). Sól znajduje się w dużej ilości w słonych przekąskach, przetworach mięsnych i produktach konserwowanych (B. Kaczmarek-Borowska, K. Synoś, K. Zielińska 2018). – Sztuczne tłuszcze trans (przemysłowe) – zmniejszają płynność i elastyczność błon komórkowych organizmu, przyczyniają się do powstawania wolnych rodników i nasilenia różnicowania się komórek nowotworowych (M. Jarosz i wsp. 2020; G. Cichosz, H. Czeczot 2012). Nadmiar sztucznych izomerów trans kwasów tłuszczowych zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór piersi, jelita grubego i prostaty. Źródłem izomerów trans są: żywność typu fast food, twarde margaryny, wyroby ciastkarskie, słodycze, dania instant (B. Kaczmarek-Borowska, K. Synoś, K. Zielińska 2018). W 2019 r. Weszło w życie rozporządzenie Komisji UE (2019/649), w którym ustalono maksymalną dopuszczalną ilość sztucznych izomerów trans – 2 g/100 g tłuszczu. – Żywność wysokoprzetworzona – w jej składzie występuje duża ilość cukru, izomerów trans i chemicznych dodatków (konserwanty, barwniki, emulgatory). T. Fiolet i wsp. Wykazali, że 10% udział żywności wysokoprzetworzonej w diecie wiąże się z 10% wzrostem ryzyka zachorowania na raka piersi.5. Otyłość a nowotwory
Nadwaga i otyłość zwiększa ryzyko zachorowania na wiele chorób, w tym na nowotwory. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że nadwaga i otyłość stanowią przyczynę 7–41% wszystkich nowotworów, m. in. Raka trzustki, raka piersi, trzonu macicy, wątroby, nerek, tarczycy, gruczołu krokowego, jelita grubego i pęcherza moczowego (P. Jaworski, A. Binda 2015; B. Kaczmarek-Borowska, K. Synoś, K. Zielińska 2018). Wpływ nadmiernej masy ciała na zmiany nowotworowe jest złożony. Następuje wydzielanie nadmiernej ilości substancji prozapalnych, a zmniejszenie przeciwzapalnych. W konsekwencji dochodzi do szeregu procesów, które przyczyniają się do uszkodzenia materiału genetycznego. Związane są m. in. Z metabolizmem estrogenów, poziomem insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF), funkcjonowaniem układu odpornościowego i stresem oksydacyjnym. Tkanka tłuszczowa człowieka jest aktywna metabolicznie. Syntezuje związki o właściwościach prozapalnych, tj. TNF-α, IL-6, IGF oraz hormony, m. in. Leptynę, adiponektynę. Stężenie leptyny wzrasta u osób otyłych. Leptyna wykazuje działanie rakotwórcze na komórki nabłonkowe przewodu pokarmowego. Znowu adiponektyna, której stężenie u otyłych osób jest niższe, zmniejsza aktywność szlaku mTOR, który wpływa na powstawanie nowotworów.6. Dieta przeciwnowotworowa – co jeść?
Dieta bogata w przetworzone czerwone mięso, cukier, sól i używki (alkohol, palenie tytoniu) predysponuje do rozwoju zmian nowotworowych. Według Amerykańskiej Akademii Nauk sposób odżywiania to druga (po paleniu tytoniu) najważniejsza przyczyna rozwoju chorób nowotworowych. Dieta przeciwnowotworowa ma obniżyć ryzyko zachorowania na raka. Opiera się na produktach nieprzetworzonych – warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, tłuste ryby z dobrego źródła, mięso chude, nabiał, jaja, oleje roślinne tłoczone na zimno, orzechy, nasiona i pestki. Jednym z modeli żywieniowych, który działa przeciwnowotworowo, jest dieta śródziemnomorska (C. La Vecchia 2007). Prozdrowotne właściwości diety śródziemnomorskiej wynikają z wysokiego spożycia warzyw, owoców, pełnoziarnistych przetworów zbożowych i umiarkowanym spożywaniu ryb i nabiału oraz bardzo niskim spożyciu czerwonego mięsa. W diecie śródziemnomorskiej dopuszcza się niewielkie ilości czerwonego wina, które jest źródłem resweratrolu o silnych właściwościach przeciwutleniających. Głównym źródłem tłuszczu jest oliwa z oliwek, która dostarcza nienasyconych kwasów tłuszczowych. Dieta śródziemnomorska ma właściwości przeciwzapalne i charakteryzuje się korzystnym stosunkiem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6 do omega-3, który wynosi 2: 1. Nie tylko zmniejsza stan zapalny, ale także przyczynia się do redukcji uszkodzeń materiału genetycznego (DNA) (M. Ch. Mentella i wsp. 2019). C. Bosetti, C. Pelucchi, C. Vecchia wykazali, że dieta śródziemnomorska redukuje prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór jelita grubego, prostaty i błony śluzowej macicy.7. Dieta przeciwnowotworowa – warzywa i owoce
Wysokie spożycie owoców i warzyw obniża ryzyko powstania zmian nowotworowych. Metaanaliza F. Turati i wsp. Wykazała, że duże spożycie warzyw i owoców działa pozytywnie wobec ryzyka wielu nowotworów, zwłaszcza zmian w obrębie przewodu pokarmowego. M. S. Farvid i wsp. Wykazali, że szczególnie spożycie żółtych i pomarańczowych warzyw i warzyw cebulowych może zmniejszać ryzyko rozwoju raka piersi. Światowa Organizacja zdrowia zaleca spożywanie min. 400 g warzyw i owoców dziennie. Warzywa i owoce stanowią bogate źródło składników pokarmowych, które wykazują właściwości przeciwnowotworowe. Są to m. in. Witaminy antyoksydacyjne (C, E, A), błonnik pokarmowy, likopen, kwercetyna i flawonoidy. Antyoksydanty mają za zadanie neutralizować wolne rodniki, przez co zapobiegają uszkodzeniom kodu genetycznego. W diecie przeciwnowotworowej szczególnie istotne są warzywa krzyżowe, do których zalicza się brokuły, kalafior, kapustę, rzepę, jarmuż i brukselkę. Dostarczają wielu cennych składników, tj. Witaminę C, błonnik pokarmowy, karotenoidy, foliany oraz glukozynolany. Glukozynolany wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne. Chronią materiał genetyczny przed działaniem wolnych rodników. Warzywa krzyżowe zawierają także sulforafan, który wykazuje silne właściwości przeciwnowotworowe. Warzywa te sprawdzają się w profilaktyce nowotworów żołądka, jelita grubego, prostaty, płuc, pęcherza moczowego i piersi. (J. Zalega, D. Szostak-Węgierek 2013). Działanie przeciwnowotworowe wykazują również warzywa cebulowe. Czosnek zawiera allicynę i allinę, które działają bakteriobójczo i osłabiają działanie nitrozoamin. Obecny w jego składzie związek chemiczny ajoen przyczynia się do zatrzymania procesu różnicowania się komórek nowotworowych. Związki siarki wspierają pracę układu odpornościowego i mają zdolność do hamowania wzrostu komórek nowotworowych (B. Kaczmarek-Borowska, K. Synoś, K. Zielińska 2018).8. Dieta przeciwnowotworowa – błonnik
Błonnik pokarmowy zwiększa masę kału, przyspiesza perystaltykę jelit i usuwa substancje toksyczne z organizmu. Ponadto jest pożywką dla mikroflory jelitowej. W wyniku fermentacji błonnika powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, w tym m. in. Kwas masłowy. Kwas masłowy przyczynia się do hamowania procesu różnicowania się komórek nowotworowych i prowadzi do ich obumierania (B. Kaczmarek-Borowska 2018). D. Aune i wsp. Wykazali, że spożywanie min. 10 g błonnika dziennie, który pochodzi z pełnoziarnistych produktów zbożowych, redukuje prawdopodobieństwo zachorowania na raka jelita grubego o 10%. Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje spożycie błonnika pokarmowego w ilości min. 25 g dziennie.9. Nowotwory a aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna redukuje prawdopodobieństwo zachorowania na raka. Przede wszystkim regularna aktywność fizyczna przyczynia się do utrzymania prawidłowej masy ciała. Działa pozytywnie na stężenie glukozy, insuliny i hormonów płciowych we krwi, zmniejsza stany zapalne oraz wspiera układ odpornościowy. Podejmowanie umiarkowanej aktywności fizycznej przez min. 30 minut dziennie lub przez co najmniej 150 minut tygodniowo redukuje prawdopodobieństwo zachorowania na raka o 4% w zestawieniu z aktywnością o mniejszej częstotliwości (K. Borzucka-Sitkiewicz 2019). Nie ma jednego produktu, który chroniłby przed rozwojem nowotworu. Dieta powinna opierać się na produktach niskoprzetworzonych, obfitować w warzywa i owoce oraz pełnoziarniste produkty zbożowe. Należy ograniczyć spożycie czerwonego mięsa i jego przetworów, odrzucić używki oraz nie zapominać o regularnej aktywności fizycznej.
