Szukaj
Język
Dieta GAPS – zalety, wady, komu jest polecana
Spis treści
1. Dieta GAPS – definicja
Jego koncepcja opiera się na istnieniu połączenia między mózgiem a przewodem pokarmowym, przez co narządy te wzajemnie na siebie oddziałują. Niezbędne jest jednak podkreślenie, że pojęcie to opiera się jedynie na spostrzeżeniach autorki i na chwilę obecną brakuje rzetelnych danych zebranych na podstawie obserwacji dużej grupy pacjentów w badaniach klinicznych, które potwierdzałyby istnienie tego zespołu oraz związanych z nim następstw. Gut And Psychology Syndrome, GAPS) to termin opisany w 2004 r. Przez dr Natashę Campbell-McBride w książce GAPS: Zespół jelita-mózg. Zakłada on, że zaburzenia w pracy jelit mogą osłabiać ich zdolność do ochrony przed szkodliwymi bakteriami i toksynami z pożywienia oraz środowiska zewnętrznego, co prowadzi do rozwoju stanu zapalnego, chorób (m.in. Choroby Leśniowskiego-Crohna, zaburzeń ze spektrum autyzmu, depresji czy ADHD), alergii i nietolerancji pokarmowych, zaś poprzez stosowanie diety możliwe jest zatrzymanie oraz odwrócenie tego procesu. Zespół psychologiczno-jelitowy (ang.2. Dieta GAPS – założenia
Menu bazuje w dużej mierze na żywności pochodzenia zwierzęcego: mięsie, rybach, jajach oraz tłuszczu zwierzęcym. Niedozwolone jest korzystanie z mikrofali, a spożywana żywność powinna być pochodzenia organicznego. Pełen cykl trwa przeciętnie 2, 5–3 lata. Dodatkowo podczas stosowania diety zaleca się przyjmowanie suplementów: probiotyków (preparatów zawierających bakterie korzystnie oddziałujące na stan flory jelitowej oraz pracę przewodu pokarmowego), oleju z wątroby dorsza (źródła nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, witamin A i D), niezbędnych kwasów tłuszczowych oraz enzymów trawiennych. Zakłada wykluczenie wielu rodzajów żywności – przede wszystkim źródeł węglowodanów złożonych (zbóż, warzyw skrobiowych), pasteryzowanego nabiału i produktów wysokoprzetworzonych, a następnie powolne powtórne włączanie ich do jadłospisu. Dodatkowe ograniczenia tyczą się pochodzenia produktów oraz metody ich obróbki. Dieta GAPS dzieli się na 3 fazy. Wyróżnia się: – fazę wstępną – najbardziej radykalną, w której liczba produktów wykluczonych jest bardzo duża; jadłospis bazuje przede wszystkim na bulionach, kiszonych warzywach, domowym nabiale, a następnie również mięsie i warzywach; – pełną dietę GAPS – menu skrajnie niskowęglowodanowe, oparte głównie na produktach zwierzęcych oraz owocach i warzywach; – reintrodukcję, czyli ponowne wprowadzanie produktów do jadłospisu. Dieta GAPS jest dietą eliminacyjną o ściśle określonych zasadach.3. Dieta GAPS – zalety
Nie wymaga także wprowadzania celowych ograniczeń kalorycznych, jednak w początkowej fazie, ze względu na listę dozwolonych i wykluczonych produktów, dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości energii jest bardzo trudne. Jej stosowanie nie wiąże się z koniecznością liczenia wartości energetycznej czy makroskładników w posiłku, poleca jedynie spożywanie poszczególnych produktów. Wśród zalet diety GAPS wymienić można jej jasne zasady – konkretnie ustalone zalecane i zakazane produkty, a także następujące po sobie etapy oraz fazy.4. Dieta GAPS – wady
Wykorzystywane w diecie artykuły spożywcze powinny być organiczne, co może wiązać się z wymogiem zmiany przyzwyczajeń dotyczących zakupów oraz z poszukiwaniem miejsc, które taką żywność oferują. Dieta GAPS wymaga również dobrych umiejętności kulinarnych, jako że większość posiłków musi zostać przygotowana samodzielnie – łącznie z domowymi kiszonkami oraz nabiałem. Wymaga również dużych nakładów czasu, gdyż rozpoczęcie diety wiąże się ze zobowiązaniem do jej kontynuowania przez kilka lat. W późniejszym okresie natomiast ryzyko wystąpienia niedoborów jest bardzo duże – dotyczy przede wszystkim błonnika (co związane jest z eliminacją zbóż oraz części warzyw), witamin z grupy B (pozyskiwanych głównie ze zbóż) oraz wapnia i witaminy D (zapewnianych dzięki nabiałowi, który występuje w diecie w niewielkiej ilości). Minusem jest również fakt, że konstrukcja diety nie pozwala na jej stosowanie przez wegetarian oraz wegan. Dieta GAPS jest niezwykle wymagającym modelem żywienia – rygorystyczne zasady oraz duża liczba ograniczeń sprawiają, że pacjent musi poświęcać wiele energii na planowanie i przygotowywanie posiłków. Ponadto produkty organiczne są często droższe niż te konwencjonalne. Ograniczona liczba dozwolonych produktów sprawia, że jedzenie poza domem – podczas wyjść do restauracji oraz wydarzeń towarzyskich, np. Wesel czy urodzin – jest właściwie niemożliwe. Ograniczenia diety GAPS sprawiają, że w początkowej fazie (bazującej na bulionach oraz kiszonych warzywach) nie jest ona w stanie zaspokoić zapotrzebowania organizmu na energię oraz makro- i mikroelementy. Ze względu na to, że menu bazuje na produktach odzwierzęcych, udział nasyconych kwasów tłuszczowych może być większy niż w tradycyjnym modelu żywienia. Bardzo istotną wadą diety GAPS jest brak dowodów naukowych na jej skuteczność – wszystkie korzyści związane z jej stosowaniem stwierdzono na podstawie obserwacji pacjentów oraz ich subiektywnej ocenie – brakuje natomiast badań prowadzonych przez ośrodki naukowe, które potwierdzałyby efekty odnotowywane przez autorkę programu. Zwłaszcza w początkowym etapie potrawy znacznie różnią się od stosowanych w tradycyjnej diecie, co oznacza konieczność osobnego sporządzania dań dla pacjenta oraz pozostałych domowników.5. Dieta GAPS – zalecenia do stosowania
Nie jest to także model stworzony oraz polecany w celu redukcji masy ciała. By móc określić korzyści oraz wady, a także długoterminowe efekty jej stosowania, konieczne jest przeprowadzenie szeroko zakrojonych badań. Warto podkreślić, że obecnie dieta GAPS nie jest rekomendowana przez wytyczne zgodne z medycyną opartą na faktach (ang. Evidence-based medicine) jako sposób żywienia w konkretnych jednostkach chorobowych.6. Dieta GAPS – kontrowersje
Zwykle ich celem ma być redukcja masy ciała; w niektórych sytuacjach zapewniać mają także poprawę stanu zdrowia. Tahreem i wsp. 2022). Wdrażane restrykcje utrudniają zapewnienie odpowiedniej ilości składników odżywczych. Na podstawie obserwacji programów żywieniowych z tej grupy (np. Dieta Paleo, dieta Atkinsa) zauważono, że stosowanie ich przez dłuższy czas wpływało negatywnie na stan zdrowia (A. Z tego względu do diet cud lepiej podchodzić z rezerwą oraz wybierać sprawdzone i rekomendowane metody terapii. Jest to założenie niezgodne z podstawami fizjologii (funkcjonowania) ludzkiego organizmu. Tahreem i wsp. 2022). Wzajemne oddziaływanie układów nerwowego oraz pokarmowego trafniej opisuje pojęcie „oś mózgowo-jelitowa” oraz wpływ bakterii (mikrobioty) jelita na jej funkcjonowanie. Podkreślają oni jednak, że obecnie dostępne dane są niewystarczające, by formułować jednoznaczne wnioski oraz zalecenia dotyczące działań terapeutycznych, gdyż zostały zebrane na podstawie badań prowadzonych na małych grupach ludzi, często różniących się od siebie (K. Margolis i wsp. 2021). Brak wystarczających danych nie pozwala na sformułowanie rekomendacji dotyczących postępowania dietetycznego w tym zaburzeniu (L. Rozpatrując zasadność stosowania diety GAPS, warto przyjrzeć się pojęciu „diet cud” (ang. Fad diets). Wśród charakterystycznych cech diet tego typu można wymienić m.in: – obietnicę szybkiego osiągnięcia celu, – skupienie na wprowadzeniu krótkoterminowych zmian w opozycji do rozwiązań długofalowych, co sprawia, że ich stosowanie przez całe życie nie jest możliwe, – założenie eliminacji bądź promocji konkretnych grup produktów (podział na „dobre” i „złe”), – trudności w zapewnieniu odpowiedniej ilości składników odżywczych, – potencjalną szkodliwość dla osób z chorobami przewlekłymi, – sprzeczność mechanizmu odpowiedzialnego za obiecywane rezultaty z zasadami biochemii, – brak naukowych dowodów na ich skuteczność (A. Dieta GAPS dobrze wpisuje się w te kryteria – szczegółowe wytyczne opierają się przede wszystkim na stosowaniu oraz unikaniu konkretnych produktów przez określony czas w celu osiągnięcia założonego celu. Brakuje także prac naukowych, które badają w sposób metodyczny efekty diety oraz porównują je z efektami innych interwencji. Tahreem i wsp. 2022). Warto mieć na uwadze, że dieta GAPS oferuje detoksykację organizmu, co również stanowi cechę wspólną dla niektórych diet cud. Za usuwanie wszelkiego rodzaju odpadów i toksyn odpowiadają nerki oraz wątroba (część wydalana jest także z potem), a pełnienie tej funkcji przez wspomniane organy nie jest związane ze stosowanym sposobem żywienia (A. Problematyczny jest również sam termin zespołu psychologiczno-jelitowego, który dotychczas nie został opisany w pracach naukowych i nie jest powszechnie wykorzystywany. Autorzy przeglądów naukowych zauważają możliwy udział osi w rozwoju chorób neurologicznych (choroba Parkinsona, depresja, zaburzenia ze spektrum autyzmu) oraz zespołu jelita drażliwego. Socała i wsp. 2022; K. W przypadku pacjentów zmagających się z ADHD badania na temat wpływu diety na objawy choroby (w tym restrykcyjnych diet eliminacyjnych, ang. Few foods diet) również są na wczesnym etapie. Pessler i wsp. 2017). Jest to określenie popularnych oraz nowatorskich programów żywieniowych obiecujących spektakularne efekty w krótkim czasie przy zastosowaniu konkretnych interwencji o prostej i jasnej konstrukcji.7. Dieta GAPS – alternatywy
Dieta GAPS jest bardzo restrykcyjnym programem wymagającym wielu poświęceń oraz starannego przygotowywania i planowania posiłków, którego krótko- oraz długoterminowe skutki są trudne do przewidzenia, co wynika z braku dowodów naukowych na jej skuteczność. W przypadku wystąpienia problemów ze strony przewodu pokarmowego, nietolerancji, alergii oraz zaburzeń psychologicznych należy skonsultować się ze specjalistami (m.in. Lekarzem, dietetykiem, psychologiem) w celu dobrania odpowiednich metod terapii oraz diety uwzględniającej indywidualne potrzeby i eliminacje.
