Szukaj
Język
Czy zdrowe odżywianie może być niebezpieczne? Problem ortoreksji
Spis treści
1. Ortoreksja – podstawowe informacje
Terminem tym określa się obsesyjną kontrolę nad spożywanymi posiłkami, wybieranie tylko zdrowych produktów, a także tych wysokiej jakości. Na podstawie obserwacji samopoczucia swojego i swoich pacjentów doszedł do wniosku, że nadmierne skupianie się na odżywianiu może prowadzić do poważnych ograniczeń w przyjmowaniu posiłków i być niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia osoby dotkniętej tym schorzeniem. Szacuje się, że ortoreksja występuje u 7% populacji, częściej pojawia się u mężczyzn (A. Ortoreksja jest stosunkowo nowym zaburzeniem odżywiania, które jak dotąd nie zostało sklasyfikowane jako osobna jednostka. Pojęcie ortoreksji zostało wprowadzone przez amerykańskiego lekarza Stevena Bratmana, który przekonał się, jaki wpływ na zdrowie ma rygorystyczna dieta eliminacyjna. W przypadku najbardziej rozwiniętego stadium wielu chorych całkowicie rezygnuje z przyjmowania jakichkolwiek posiłków, co prowadzi do niewystarczającego pokrycia zapotrzebowania energetycznego, a w konsekwencji do niedożywienia. Michalska i wsp. 2016). Nazwa wzięła się od greckich słów „orthos”, co oznacza prawidłowy, a także „orexia” – apetyt.2. Ortoreksja – przyczyny
Takie osoby zwykle z chęcią sięgają po książki czy czasopisma dietetyczne, a także odwiedzają strony poświęcone odżywianiu. Troska o zdrowie, która jest czymś niezwykle pożądanym, staje się punktem wyjścia do podjęcia kolejnych bardziej drastycznych kroków, jak eliminacja niektórych produktów spożywczych, zwiększona aktywność fizyczna czy zmniejszenie liczby posiłków. Pragnienie szczuplejszej sylwetki może sprawić, że dana osoba zrezygnuje z części produktów, zwłaszcza tych, które dostarczają sporo kilokalorii. Pewnym zagrożeniem mogą być również specyficzne diety eliminujące dużą ilość składników, które wiążą się z konkretnymi poglądami, np. Witarianizm. Dittfeld i wsp. 2013). Dittfeld i wsp. 2013). Choroba zwykle zaczyna się bardzo powoli i niewinnie – od chęci wprowadzenia zmian w sposobie odżywiania, by dieta była zdrowsza i bardziej odżywcza. Skupiają się bardzo na swoim celu, którym ma być stworzenie nowej rutyny i wprowadzenie stylu życia chroniącego przed chorobami cywilizacyjnymi, jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie czy otyłość. Motywacją do poprawy nawyków żywieniowych niejednokrotnie jest również chęć zredukowania masy ciała. Nie biorą jednak pod uwagę, że wiele z nich dostarcza również witaminy i składniki mineralne, przykładami mogą być chociażby masło orzechowe czy awokado. Sporo osób dotkniętych ortoreksją można spotkać również wśród frutarian, a czasami nawet wegetarian (A. Badania dowodzą również, że czynniki, które mogą być związane z podwyższonym ryzykiem wystąpienia ortoreksji, to mniejsze wartości BMI, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, nieprawidłowa relacja z pożywieniem (A. Jak w przypadku większości zaburzeń odżywiania przyczyny są skomplikowane i jest ich bardzo wiele.3. Ortoreksja – objawy
Właśnie dlatego to schorzenie jest tak niebezpieczne i uwidacznia się dopiero w późnym stadium, gdy leczenie staje się trudniejsze. W celu zdiagnozowania ortoreksji opracowane zostały specjalne kwestionariusze, które składają się z kilkunastu pytań dotyczących zwyczajów żywieniowych. Test Bratmana został stworzony przez twórcę pojęcia ortoreksji. „Czy spędzasz więcej niż 3 godziny dziennie na rozmyślaniu o swojej diecie?”, „Czy wartość odżywcza Twoich posiłków jest dla Ciebie ważniejsza niż sama przyjemność wynikająca z jedzenia?”, „Czy czujesz się winny, gdy nie stosujesz się do swojej diety?”. Osoba, która otrzyma od 5 do 9 punktów, określana jest jako fanatyk zdrowego odżywiania, a także osoba, która jest narażona na ortoreksję. 10 punktów to już potwierdzenie zbyt obsesyjnego podejścia do żywienia (A. Innym narzędziem wykorzystywanym czasami w diagnostyce jest kwestionariusz ORTO-15 stworzony przez zespół włoskich naukowców. „Czy podczas jedzenia zwracasz uwagę na kaloryczność posiłku?”, „Czy przez ostatnie 3 miesiące trapiły Cię myśli o jedzeniu?”, „Czy uważasz, że Twój nastrój wpływa na Twoje zachowania żywieniowe?”. Najwyższa częstotliwość jest punktowana najniżej – za jej zaznaczenie dostaje się jeden punkt, natomiast za najniższą można otrzymać aż 4 punkty. Dittfeld i wsp. 2013). W przypadku ich wystąpienia warto przyjrzeć się swoim nawykom, a także udać się do specjalisty, który obiektywnie stwierdzi, czy mamy problem i potrzebne jest wprowadzenie odpowiedniego działania. Chęć zdrowszego odżywiania się, wybieranie bardziej wartościowych produktów, większa świadomość żywieniowa – to wszystko raczej kojarzy się pozytywnie. Alarmujące oznaki, które mogą świadczyć o ortoreksji, to: – nieustanne, obsesyjne myślenie o jedzeniu, – spędzanie wielu godzin, by przygotować posiłek zdrowy i bezpieczny, – bardzo dokładne przeżuwanie wszystkich posiłków, – eliminacja dużej grupy produktów z diety bez medycznego uzasadnienia, – unikanie spożywania posiłków, które zostały przygotowane przez inne osoby, z produktów niewiadomego pochodzenia, – spędzanie dużej ilości czasu na szukaniu nowego sprzętu i technik, które zapobiegają utracie składników odżywczych podczas przygotowywania potraw, – odczuwanie smutku, frustracji lub wstrętu, gdy nie sprosta się rygorystycznym wymogom diety, – przynoszenie własnych posiłków na wszelkiego rodzaju spotkania czy uroczystości ze względu na brak zaufania do dań przygotowywanych przez inne osoby, – rygorystyczna selekcja wszystkich produktów, które pojawią się na talerzu, – nakładanie na siebie surowych kar za nieprzestrzeganie zasad zdrowego odżywiania. Dzięki nim można potwierdzić występowanie zaburzenia, a także stopień jego rozwoju. Składa się z 10 pytań, na które można odpowiedzieć „tak” lub „nie”, np. Każda pozytywna odpowiedź to jeden dodatkowy punkt. Dittfeld i wsp. 2013). Składa się z 15 pytań, należy określić częstotliwość danych czynności, np. Możliwe odpowiedzi to: zawsze, często, rzadko, nigdy. Wynik poniżej 40 punktów świadczy o skłonnościach do zachowań ortoreksyjnych (A. Wszystkie powyższe objawy mogą wskazywać na zaburzoną relację z pożywieniem. Ortoreksja to zaburzenie, które trudno wykryć we wczesnym stadium, gdyż zachowania wykazywane przez osoby nią dotknięte są raczej pożądane i podziwiane.4. Ortoreksja – zagrożenia
To może prowadzić do znacznego zmniejszenia masy ciała, a w niektórych przypadkach nawet do niedożywienia. U wielu pacjentów z tym zaburzeniem pojawiają się również osłabienie, zaburzenia koncentracji i problemy z pamięcią. Wiele osób skarży się na ogólne obniżenie komfortu codziennego życia. Według niektórych badaczy (A. Podobieństwo jest widoczne zwłaszcza w pojawiających się natrętnych myślach dotyczących jedzenia. Zestawia się ją również z innym zaburzeniem odżywiania – jadłowstrętem psychicznym. Ortoreksja nie została jednak sklasyfikowana w ICD-10, DSM-IV jako zaburzenie psychiczne, nie stanowi również odrębnej jednostki chorobowej. Pacjenci z ortoreksją, choć w przeciwieństwie do chorych z jadłowstrętem nie skupiają się na ilości pożywienia, a raczej na jego jakości, również stopniowo spożywają coraz mniejsze ilości jedzenia ze względu na eliminację produktów, które są według nich niebezpieczne lub niewystarczająco dobre. Coraz mniejsza liczba dozwolonych produktów nie dostarcza również odpowiedniej ilości witamin czy składników mineralnych, przez co osoby z ortoreksją doświadczają także problemów z kondycją skóry, włosów czy paznokci. Strach przed jedzeniem w innych miejscach może prowadzić do izolacji i poczucia osamotnienia. Konsekwencje ortoreksji, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia pacjenta, to m.in.: – utrata masy mięśniowej, – niedobór kluczowych składników odżywczych, – kwasica metaboliczna, – hiponatremia, – rozedma śródpiersiowa, – zanik miesiączki, – rozpad mięśni. Dittfeld i wsp. 2013) ortoreksja może być jednym z objawów schizofrenii, jednak częściej podkreśla się jej możliwe powiązanie z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Osoby z tym zaburzeniem wyróżniają się zwykle obsesyjną kontemplacją, ciągłymi wątpliwościami, niezwykłą drobiazgowością, a także koncentracją na „czystości” pożywienia. Choć istnieje kilka podobieństw, np. Silny związek samooceny z odżywianiem, a także istnienie rygorystycznych zasad, to istotną różnicą jest motywacja. Ortoreksja jest zaburzeniem odżywiania, które na pozór wydaje się niezbyt groźne, jednak stopniowe unikanie dużej grupy produktów może mieć szereg niekorzystnych konsekwencji dla organizmu – zdrowotnych i psychologiczno-społecznych.5. Ortoreksja – leczenie
Specjaliści zalecają połączenie terapii poznawczo-behawioralnej i farmakoterapii. Niestety wprowadzenie leczenia przy pomocy specjalistycznych leków może czasami nie być możliwe na początku leczenia, gdyż duża część pacjentów obawia się wprowadzenia do swojego ciała obcych substancji, które mogą być potencjalnie niebezpieczne dla ich zdrowia. Podjęcie leczenia ortoreksji jest niezbędne, gdyż może prowadzić do ciężkich powikłań, a w niektórych przypadkach nawet do śmierci. Jak w przypadku większości zaburzeń odżywiania leczenie jest procesem długotrwałym i dość skomplikowanym. Farmakoterapia jest niezbędna ze względu na pojawiające się zachowania obsesyjno-kompulsywne. Przekonanie pacjentów do współpracy jest znacznie łatwiejsze niż w przypadku innych zaburzeń odżywiania – są bardzo skupieni na swoim zdrowiu, co jest niezwykle korzystne dla całego procesu. W całym procesie niezwykle znaczące jest również wsparcie najbliższych. Zwykle składa się na niego współpraca dietetyczna, psychodietetyczna, psychologiczna, psychiatryczna i pomoc internisty, gdy pojawiły się objawy somatyczne.6. Ortoreksja – profilaktyka
W grupie ryzyka są również egocentrycy. To zaburzenie odżywiania pokazuje, że granica między chęcią zadbania o swoje zdrowie a obsesją na tym punkcie jest niezwykle cienka. Co zrobić, by zmniejszyć ryzyko wystąpienia schorzenia: – słuchać sygnałów płynących z organizmu, – sięgać po rzetelną wiedzę, – czerpać przyjemność ze spożywania dań, – dbać o różnorodność wybieranych posiłków, – nauczyć się odpuszczać, prawidłowa dieta nie musi być perfekcyjna w 100%. Szczególnie narażone są osoby, które już cierpią na zaburzenia odżywiania, cechują się ogromnym lękiem przed chorobami, a także skrupulatnością i perfekcjonizmem.
