Szukaj
Język
Czy to w ogóle problem niedożywienia – jakie konsekwencje za sobą niesie?
Spis treści
1. Niedożywienie – czym jest i jak je rozpoznać?
Zdaniem ESPEN (European Society for Clinical Nutrition and Metabolism) niedożywienie można rozpoznać, jeśli u pacjenta stwierdza się pogorszenie stanu odżywienia oraz jedną z dwóch sytuacji: 1. Wytyczne w rozpoznaniu niedożywienia są więc następujące: – BMI < 20 kg/m², – niski poziom albumin w surowicy (< 3, 5 g/dl), – objawy stanu złego odżywienia, – utrata ≥ 5% masy ciała w ostatnim miesiącu lub ≥ 10% w ciągu 3–6 miesięcy. Wyjątek stanowi osoba zgłaszająca się na SOR (szpitalny oddziały ratunkowy). Testy pozwalają w szybki sposób zweryfikować, czy pacjent znajduje się w grupie ryzyka niedożywienia. Pomocne są też: badanie przedmiotowe i antropometryczne, ocena sprawności fizycznej, oznaczenie stężenia białek i podstawowych parametrów biochemicznych (albuminy, prealbuminy, transferyna). Niedożywienie to stan organizmu, w którym dochodzi do niedoborów podstawowych składników odżywczych – białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i składników mineralnych. BMI (body mass index) < 18, 5 kg/m², 2. Niezamierzona utrata masy ciała > 10% niezależnie od czasu lub > 5% w ciągu ostatnich 3 miesięcy w połączeniu z: – BMI < 20 kg/m² u osób w wieku < 70 lat, – BMI < 22 kg/m² u osób w wieku > 70 latlub– FFMI (fat free mass index, beztłuszczowa masa ciała) < 15 kg/m² u kobiet i < 17 kg/m² u mężczyzn. Warto zaznaczyć, że od 2012 r. Każdy pacjent przyjęty do szpitala powinien zostać poddany przesiewowej ocenie stanu odżywienia. Do oceny wykorzystuje się kwestionariusze NRS (Nutritional Risk Screening 2002) oraz SGA (Subjective Global Assessment). Dodatkowo można przeprowadzić dokładny wywiad żywieniowy, aby pogłębić diagnostykę. Niedożywienie może dotyczyć osób w każdym wieku i w każdym miejscu na świecie, jednak liczba głodujących rośnie zwłaszcza w krajach dotkniętych spowolnieniem gospodarczym. W konsekwencji prowadzi to do upośledzenia funkcji życiowych.2. Niedożywienie – rodzaje
Spada również odporność komórkowa. Nie zauważa się jednak zmniejszenia rezerw tłuszczu i masy mięśniowej – ten typ niedożywienia szybko się rozwija, dlatego też wskaźniki antropometryczne pozostają w normie. Kwashiorkor zwykle występuje u dobrze odżywionych osób po dużym urazie, operacji czy zakażeniu. U chorych zauważa się zwiększenie różnorodności gatunków bakterii z rodzaju Fusobacterium i Proteobacteria, a zmniejszenie tych komensalnych, zasiedlających jelito grube. Leczenie kwashiorkoru zazwyczaj odbywa się w szpitalu. Nieleczone schorzenie prowadzi do śmierci spowodowanej najczęściej kwasicą metaboliczną. Charakteryzuje się on spadkiem wskaźników antropometrycznych i immunologicznych, natomiast stężenie białek utrzymuje się na stałym poziomie. Jest to następstwo przewlekłego niepowikłanego głodzenia. Poprawa stanu zdrowia możliwa jest dzięki odpowiednio dobranemu żywieniu dojelitowemu. Trzecim – najbardziej powszechnym typem – jest niedożywienie mieszane, które cechuje się obniżeniem wszystkich rodzajów białek i tkanki tłuszczowej. Niedożywienie mieszane może ponadto występować u osób z chorobą nowotworową. Jednym z nich jest kwashiorkor – dochodzi w nim do niedoboru białka (głównie albumin) oraz zmniejszenia całkowitej liczby limfocytów. W zaawansowanych przypadkach dochodzi do wystąpienia obrzęków i zaburzeń gospodarki elektrolitowej. Przyczyny rozwoju choroby nie są do końca poznane. Jako prawdopodobne powody wymienia się stres oksydacyjny (a tym samym zbyt niską podaż antyoksydantów w diecie) oraz dysbiozę jelitową, czyli zaburzenia mikrobioty jelitowej. Zaburzenia mogą utrzymywać się przez wiele lat po wyzdrowieniu. Ogromną rolę odgrywa odpowiednio dopasowana dietoterapia, często konieczne jest również włączenie antybiotyków. Drugi rodzaj niedożywienia to marasmus. Przyczyna choroby (w przeciwieństwie do kwashiorkoru) jest dobrze poznana – powoduje ją stosowanie niedoborowej i źle zbilansowanej diety. Innym powodem wystąpienia choroby może być przebyta infekcja bakteryjna. Śmiertelność wśród osób chorujących na marasmus jest niższa niż wśród chorych na kwashiorkor. Spowodowane jest to niedoborem białek i składników energetycznych lub wysokim katabolizmem, np. Po urazie czy operacji. Niedożywienie dzieli się na trzy różne typy w zależności od głównego składnika niedoboru.3. Głodzenie proste a głodzenie powikłane
W każdym z nich stężenie albumin pozostaje początkowo na tym samym poziomie. Dochodzi natomiast do stopniowego wyczerpania białek i tłuszczów. Natomiast głodzenie powikłane (stresowe) można opisać jako głodzenie w wyniku ciężkiej choroby lub urazu. W głodzeniu powikłanym dostrzega się znaczną retencję wody i sodu, a także zaburzenia ze strony gospodarki węglowodanowej. Wyróżnia się głodzenie proste krótkotrwałe (trwające < 72 godziny) oraz długotrwałe (trwające > 72 godziny). Zmniejsza się dopiero w końcowej fazie głodzenia. Początkowo organizm pozyskuje energię z glikogenu, a jeżeli głodzenie się wydłuża – mózg i erytrocyty czerpią ją ze związków ketonowych. Początkowo obserwuje się spadek tempa metabolizmu, a następnie jego wzrost w odpowiedzi na wyrzut hormonów katabolicznych. Nierozerwalnym elementem niedożywienia jest głodzenie.4. Skutki niedożywienia
Niedożywienie powoduje szereg niekorzystnych zmian w organizmie, a czasem prowadzi nawet do śmierci. W pierwszej kolejności zaleca się żywienie dojelitowe. Korzyści, jakie niesie za sobą leczenie żywieniowe, to m.in.: – redukcja stresu, – spadek liczby powikłań, – przyspieszenie powrotu pacjenta do pełnej aktywności, – skrócenie czasu hospitalizacji, – poprawa jakości opieki świadczonej na oddziałach chirurgicznych, – zmniejszenie kosztów opieki zdrowotnej. W grupie ryzyka znajdują się osoby z nadwagą lub niedowagą, zaburzeniami łaknienia lub nietolerancją pokarmową, osoby w wieku podeszłym, uzależnieni od alkoholu, osoby po zabiegach resekcyjnych przewodu pokarmowego, chorzy z zespołem złego wchłaniania czy z biegunką lub wymiotami, a także ci, u których w ciągu 6 miesięcy masa ciała zmalała o > 10%. Jest szczególnie niebezpieczne u osób poddających się zabiegom operacyjnym, dlatego też chorzy wymagają przed- i pooperacyjnego żywienia (dojelitowego lub pozajelitowego). Jeżeli jest ono niemożliwe (np. Z powodu niedrożności przewodu pokarmowego), stosuje się żywienie pozajelitowe, które polega na dostarczaniu składników odżywczych bezpośrednio do krwiobiegu, z pominięciem przewodu pokarmowego. W następstwie niedożywienia dochodzi m.in. Do: – osłabienia układu odpornościowego, – anemii, – utraty beztłuszczowej masy ciała i zmniejszenia masy mineralnej kości, – spadku wydolności płuc i mięśnia sercowego, – spadku metabolizmu i temperatury ciała, – zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, – upośledzenia gojenia się ran, – wydłużenia okresu hospitalizacji i rekonwalescencji, a co za tym idzie – zwiększonych kosztów leczenia.5. Dieta i inne metody niefarmakologiczne w niedożywieniu
Równie istotna jest estetyka podania potraw, która powinna zachęcać do spożycia pokarmu. Może stanowić uzupełnienie diety lub ją całkowicie zastąpić. U osób niedożywionych może wystąpić zespół ponownego odżywienia (refeeding syndrome). Charakterystycznymi objawami zespołu ponownego odżywienia są: retencja sodu i wody (która prowadzi do obrzęków i niewydolności serca), hipokaliemia, hipofosfatemia, ostry niedobór tiaminy, hipomagnezemia. W ciągu kolejnych 3–10 dni zwiększa się podaż energii o 10–25% dziennie. Poza dietoterapią warto zwrócić uwagę na inne czynniki, które mogą pomóc w walce z niedożywieniem, jak chociażby umiarkowana aktywność fizyczna. Ponadto regularny wysiłek pozytywnie wpłynie na układy kostny i mięśniowy. Postępowanie dietetyczne u osób z niedożywieniem zależy od wielu czynników, m.in. Od jego typu, stadium zaawansowania, stanu ogólnego pacjenta czy chorób towarzyszących. W leczeniu niedożywienia dużą rolę może odgrywać dieta przemysłowa – żywność medyczna stosowana w celu wsparcia osób niedożywionych lub zagrożonych niedożywieniem. Wykorzystuje się ją u każdego chorego, który nie jest w stanie pokryć indywidualnego zapotrzebowania na składniki zwyczajową dietą. Jest to zagrażający życiu zespół zaburzeń wielonarządowych ze strony układu sercowo-naczyniowego, płuc, wątroby, nerek, układu nerwowo-mięśniowego, a także zaburzeń hematologicznych i metabolicznych wskutek niewłaściwej resuscytacji żywieniowej u osób poważnie niedożywionych. U osób z ryzykiem wystąpienia tego zaburzenia leczenie żywieniowe rozpoczyna się od ustalenia dziennego zapotrzebowania na energię w wysokości 25–75%, co daje ok. 5–20 kcal/kg. Ponadto powinno się monitorować takie parametry jak bilans płynów, elektrolity, stężenie tiaminy i równowaga kwasowo-zasadowa. Spacer przed posiłkiem może pobudzić apetyt, co przełoży się na chętne jego spożycie. Obok aktywności fizycznej możnawymienić również dobrej jakości sen, redukcję stresu, a także wsparcie psychologa. Niemniej sposób żywienia powinien być zawsze dopasowany indywidualnie do każdego chorego.
