Szukaj
Język
Cukrzyca ciążowa – objawy, diagnostyka, leczenie i profilaktyka
Spis treści
1. Cukrzyca ciążowa a cukrzyca w ciąży
Rozróżnienie tych stanów jest ważne, ponieważ wpływa na sposób leczenia i dalszą opiekę po porodzie (ADA 2024). Natomiast cukrzyca w ciąży oznacza, że kobieta chorowała na cukrzycę już przed zajściem w ciążę (typ 1 lub 2) lub została ona rozpoznana bardzo wcześnie w ciąży i utrzymuje się także po jej zakończeniu. Cukrzyca ciążowa to zaburzenie gospodarki węglowodanowej, które pojawia się po raz pierwszy w czasie ciąży i zwykle ustępuje po porodzie.2. Przyczyny cukrzycy ciążowej
W efekcie trzustka nie jest w stanie wyprodukować wystarczającej ilości insuliny, aby pokryć rosnące zapotrzebowanie organizmu, co skutkuje hiperglikemią najpierw u matki, a następnie również u płodu (A. Ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej zwiększają następujące czynniki: – wskaźnik masy ciała (BMI) powyżej 25 kg/m² (lub powyżej 23 kg/m² u kobiet pochodzenia azjatyckiego), – niska aktywność fizyczna, – cukrzyca typu 2 u bliskich krewnych, – przebyta cukrzyca ciążowa lub urodzenie dziecka o masie powyżej 4000 g, – współistniejące choroby układu sercowo-naczyniowego, zaburzenia lipidowe lub zespół policystycznych jajników (PCOS), – nieprawidłowe wyniki badań takich jak hemoglobina glikowana (HbA1c) powyżej 5, 7% lub nieprawidłowy test obciążenia glukozą (OGTT), – pochodzenie afroamerykańskie, latynoskie, azjatyckie lub rdzennych Amerykanów (ACOG 2018). Główne przyczyny cukrzycy ciążowej są związane z fizjologicznymi zmianami hormonalnymi zachodzącymi w organizmie kobiety w trakcie ciąży. Sweeting i wsp. 2022). Obecność tych czynników ryzyka wymaga szczególnej czujności i regularnej kontroli glikemii w trakcie ciąży, aby umożliwić wczesne wykrycie zaburzeń gospodarki węglowodanowej, a następnie wdrożenie odpowiedniego postępowania. Wzrost stężenia hormonów takich jak hormon wzrostu, estrogeny, progesteron, somatomammotropina kosmówkowa czy prolaktyna prowadzi do rozwoju insulinooporności, czyli zmniejszenia wrażliwości tkanek na działanie insuliny.3. Najczęstsze symptomy i sygnały ostrzegawcze
Do najczęstszych należą: wzmożone pragnienie, suchość w ustach, częstsze oddawanie moczu, zwiększony apetyt, przewlekłe zmęczenie i senność, a także nawracające infekcje dróg moczowych lub pochwy oraz zaburzenia widzenia. Cukrzyca ciążowa najczęściej przebiega bez wyraźnych objawów i bywa wykrywana dopiero podczas rutynowych badań przesiewowych. Objawy te często pokrywają się z typowymi dolegliwościami okresu ciąży, dlatego nie należy ich bagatelizować i warto zgłosić je lekarzowi prowadzącemu ciążę. U części kobiet mogą jednak wystąpić symptomy, które wynikają z podwyższonego poziomu glukozy we krwi.4. Diagnostyka cukrzycy ciążowej
Badanie to wykonuje się co najmniej po 8–10 godzinach od ostatniego posiłku, aby uniknąć dłuższego głodzenia, które mogłoby zafałszować wynik. Test doustnego obciążenia glukozą (OGTT) polega na pobraniu krwi na czczo, a następnie po godzinie i 2 godzinach od wypicia roztworu zawierającego 75 g czystej glukozy. Wyniki mieszczące się w powyższych wartościach lub przekraczające je w co najmniej jednym pomiarze pozwalają na rozpoznanie cukrzycy ciążowej. Wender-Ożegowska i wsp. 2017). Już na początku opieki położniczej u każdej ciężarnej powinna się oznaczyć stężenie glukozy na czczo. Interpretacja wyniku badania poziomu glukozy na czczo: – poniżej 92 mg/dl – przy braku czynników ryzyka kolejne badania wykonuje się między 24. A 28. Tygodniem ciąży; w przypadku obecności czynników ryzyka należy niezwłocznie wykonać test obciążenia 75 g glukozy (OGTT) i powtórzyć go w 24–28. Tygodniu, jeśli wynik będzie prawidłowy, – 92–125 mg/dl – wskazanie do natychmiastowego wykonania 75 g OGTT, – ≥126 mg/dl – wynik należy potwierdzić ponownym oznaczeniem; jeśli drugi wynik również wynosi ≥126 mg/dl, rozpoznaje się cukrzycę ciążową. Kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej: – stężenie glukozy na czczo: 92–125 mg/dl, – stężenie glukozy po godzinie: ≥180 mg/dl, – stężenie glukozy po 2 godzinach: 153–199 mg/dl. W przypadku wykrycia nieprawidłowości zaleca się także oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c), szczególnie jeśli zaburzenia pojawią się w I trymestrze, w celu wykluczenia wcześniej nierozpoznanej cukrzycy typu 2 (E. Diagnostyka cukrzycy ciążowej opiera się na jasno określonym algorytmie, który pozwala na wczesne wykrycie zaburzeń gospodarki węglowodanowej u kobiet w ciąży.5. Powikłania cukrzycy ciążowej
W dłuższej perspektywie rośnie także ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Dzieci te są również bardziej narażone na otyłość i zaburzenia metaboliczne w późniejszym życiu (A. Erbaş 2024). U kobiet ciężarnych częściej obserwuje się nadciśnienie, stan przedrzucawkowy oraz konieczność zakończenia ciąży cięciem cesarskim. U dziecka z kolei cukrzyca ciążowa może prowadzić do makrosomii (nadmiernej masy urodzeniowej), hipoglikemii noworodkowej, nadkrwistości, hiperbilirubinemii, zespołu zaburzeń oddychania, hipokalcemii oraz zwiększonego ryzyka zgonu okołoporodowego. Erkul, O. Cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko powikłań zarówno u matki, jak i u dziecka.6. Monitorowanie poziomu glukozy w cukrzycy ciążowej
Jednak tradycyjne samokontrole mają swoje ograniczenia: wymagają częstego nakłuwania palców i dostarczają jedynie punktowych informacji o glikemii, przez co łatwo przeoczyć nieprawidłowe reakcje na konkretne produkty lub posiłki (American Diabetes Association 2025). Sensor umieszczony pod skórą mierzy poziom glukozy przez całą dobę, co pozwala na śledzenie trendów i natychmiastową reakcję na zmiany. Często dopiero po zamontowaniu sensora okazuje się, że reakcje na poszczególne posiłki są bardzo indywidualne i nie zawsze zgodne z przewidywaniami. Li, A. Warto podkreślić, że jedyną istotną wadą sensorów jest ich cena i brak refundacji, natomiast w codziennej praktyce to najskuteczniejsze narzędzie realnej kontroli glikemii. Standardowo pomiary wykonuje się glukometrem przynajmniej 4 razy dziennie: na czczo oraz godzinę po głównych posiłkach. Dużo większe możliwości daje stosowanie sensorów do ciągłego monitorowania glikemii (CGM/FGM). To rozwiązanie nie tylko eliminuje konieczność wielokrotnego nakłuwania, ale przede wszystkim umożliwia precyzyjną ocenę, jak organizm reaguje na różne produkty. Dzięki temu możliwe jest bardziej zindywidualizowane, i tym samym bardziej skuteczne prowadzenie diety, co w praktyce daje największą szansę na uniknięcie insulinoterapii (A. Brackenridge 2022). Przy cukrzycy ciążowej należy regularnie monitorować poziom glukozy we krwi.7. Leczenie cukrzycy ciążowej
Najczęściej stosuje się insulinę, ponieważ jest ona bezpieczna zarówno dla matki, jak i dla dziecka – nie przenika przez łożysko i nie wpływa bezpośrednio na rozwijający się płód. W niektórych przypadkach, jeśli kobieta nie może lub nie chce stosować insuliny, lekarz może zaproponować doustne leki przeciwcukrzycowe, takie jak metformina. Inny lek, gliburyd, jest rzadziej stosowany ze względu na większe ryzyko powikłań u noworodka (ACOG 2018). Leczenie cukrzycy ciążowej opiera się przede wszystkim na modyfikacji stylu życia, czyli odpowiedniej diecie i regularnej aktywności fizycznej. Dawki insuliny dobiera się indywidualnie na podstawie regularnych pomiarów glukozy, a leczenie polega zwykle na podawaniu insuliny długo i krótko działającej. Metformina jest stosowana coraz częściej, jednak należy pamiętać, że przenika przez łożysko i jej bezpieczeństwo nie jest tak dobrze udokumentowane jak insuliny. Ważne, aby leczenie farmakologiczne było prowadzone pod ścisłą kontrolą lekarza i regularnie dostosowywane do indywidualnych potrzeb kobiety ciężarnej, tak aby zapewnić bezpieczeństwo zarówno matce, jak i dziecku. Jeśli zmiana nawyków nie jest jednak wystarczająca do utrzymania prawidłowego poziomu glukozy we krwi w ciąży, konieczne jest wprowadzenie leczenia farmakologicznego.8. Dieta a cukrzyca ciążowa
W menu na co dzień warto sięgać po produkty o niskim indeksie glikemicznym, dbać o regularność posiłków, zwracać uwagę na ładunek glikemiczny potraw oraz unikać nadmiaru węglowodanów prostych i żywności wysokoprzetworzonej. W praktyce skuteczna dietoterapia opiera się na kilku kluczowych zasadach. Podczas komponowania jadłospisu warto kierować się zasadą Talerza Zdrowego Żywienia – połowę objętości talerza powinny stanowić warzywa i owoce (przy czym 3/4 to warzywa, a 1/4 czwarta owoce), 1/4 produkty zbożowe, najlepiej pełnoziarniste, takie jak gruboziarniste kasze, pełnoziarniste pieczywo, brązowy ryż czy płatki owsiane. Ważne jest również, by unikać podjadania między posiłkami oraz sięgania po napoje dostarczające energii, np. Słodzone herbaty, soki czy kawę z mlekiem i cukrem. W codziennej diecie warto również uwzględnić fermentowane produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu, a spożycie mięsa czerwonego i przetworów mięsnych ograniczyć do minimum (NCEZ 2024). Zmiana stylu życia stanowi fundament zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu cukrzycy ciążowej. Dieta powinna być urozmaicona, bogata w warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste, chude źródła białka oraz nienasycone kwasy tłuszczowe. Posiłki najlepiej spożywać regularnie, co ok. 3 h, a ostatni zaplanować nie później niż 2–3 h przed snem. Pozostałą część talerza powinny zajmować źródła białka: chude mięso, ryby, jaja, nabiał lub nasiona roślin strączkowych. Jeśli chodzi o tłuszcze, najlepiej sięgać po oleje roślinne, orzechy, pestki czy awokado, a ograniczać przy tym tłuszcze zwierzęce, pełnotłusty nabiał, masło czy smalec. Tak zorganizowany, różnorodny i zbilansowany sposób odżywiania nie tylko sprzyja utrzymaniu stabilnej glikemii, ale również zapewnia odpowiednią podaż składników odżywczych i energii – wspiera to zdrowie oraz dobre samopoczucie w trakcie całej ciąży. Kluczową rolę odgrywa tu odpowiednio zbilansowana dieta, która nie tylko pozwala utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi, ale również znacząco ogranicza ryzyko powikłań.9. Aktywność fizyczna i styl życia w cukrzycy ciążowej
Zalecenia obejmują co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności tygodniowo, o ile nie ma ku temu przeciwwskazań medycznych (E.D. Josefson, B.E. Kobieta już od momentu diagnozy ma realny wpływ na przebieg swojej ciąży i jej zakończenie. Wczesne zaangażowanie i rzetelna edukacja pozwalają uniknąć rutynowego kierowania na poród zabiegowy czy indukowany. Właściwie prowadzony styl życia w cukrzycy ciążowej to inwestycja w zdrowie matki i dziecka, która realnie przekłada się na przebieg porodu i jego długofalowe efekty (D.C. Zaraz obok diety, równie istotna przy cukrzycy ciążowej jest aktywność fizyczna dostosowana do możliwości i stanu zdrowia ciężarnej. Szmuilowicz, J.L. Metzger 2019). Świadome i konsekwentne podejście do diety, aktywności fizycznej i samokontroli glikemii, najlepiej realizowane z profesjonalnym wsparciem zespołu medycznego i dietetyka, daje największą szansę na uniknięcie powikłań i operacyjnego zakończenia ciąży. Umożliwia to bezpieczne i naturalne rozwiązanie ciąży nawet w późniejszych tygodniach. Le et al. 2023). Regularne ćwiczenia, takie jak szybki marsz czy pływanie, poprawiają wrażliwość tkanek na insulinę i ułatwiają kontrolę masy ciała.
