Szukaj
Język
Białko – podział, funkcje, zapotrzebowanie, niedobór i nadmiar
Spis treści
1. Definicja i podstawowy podział białek
Takie białka nazywamy prostymi. Białka złożone zawierają w swoim składzie m.in. Kwas fosforanowy, a dokładniej jego resztę, węglowodany czy nawet tłuszcze. W skład białka wchodzą azot, węgiel, tlen, siarka oraz wodór. Te, które połączone są również z innymi składnikami, niebędącymi jednocześnie aminokwasami, nazywamy białkami złożonymi. To wielocząsteczkowy związek azotowy złożony z aminokwasów, które są połączone między sobą wiązaniami peptydowymi.2. Funkcje fizjologiczne białek
Kolejną bardzo ważną funkcją białka jest dostarczanie energii, 1 g białka dostarcza około 4 kcal. Jak wspomniano wyżej, białka wchodzą w skład każdej komórki żywego organizmu, ale nie tylko. W związku z tym, że budują inne związki chemiczne, wpływają na odporność komórkową i humoralną, uczestniczą w procesach metabolicznych, transporcie tlenu, żelaza czy witamin. Odpowiadają w głównej mierze za ich pracę, są też niezbędne do naprawy uszkodzonych tkanek organizmu. Wpływają też na pH krwi ze względu na swoją zdolność buforowania. Białka wchodzą w skład każdej komórki żywego organizmu, jest to składnik niezbędny do wzrostu i rozwoju. W organizmie ludzkim codziennie dochodzi do rozpadu i syntezy białek, dlatego jest to jeden z trzech podstawowych składników energetycznych diety. Są częścią składową enzymów, przeciwciał, hormonów (adrenaliny, noradrenaliny, hormonów tarczycy), dzięki czemu ich rola w ludzkim organizmie jest ogromna. Białka są też podstawowym składnikiem budulcowym włókien mięśniowych. Uczestniczą w procesach widzenia, ponieważ przenoszą bodźce świetlne. Jedną z najbardziej podstawowych funkcji białka jest funkcja budulcowa.3. Zapotrzebowanie organizmu na białko
Oprócz ilości białka należy zwrócić uwagę również na jego jakość. Na co należy zwrócić uwagę przy obliczaniu zapotrzebowania na ten składnik pokarmowy? Każdy człowiek wykazuje indywidualne zapotrzebowanie na białko. Wiąże się to z koniecznością dostarczenia wszystkich niezbędnych aminokwasów. Białka ulegają ciągłym wymianom w organizmie, dlatego niezbędne jest ich codzienne uzupełnianie z dietą.4. <extra_id_0> - Stan fizj Polski <extra_id_1> - <extra_id_2>- <extra_id_3> - <extra_id_4> -
Jest to spowodowane budową nowych komórek, w tym także rozwijającego się płodu, błon płodowych, przyrostem masy beztłuszczowej. Przy szacowaniu odpowiedniej ilości białka ważne jest też określenie stanu fizjologicznego. Zapotrzebowanie na białko u kobiet w ciąży wynosi 1, 2 g/kg masy ciała/dobę, natomiast w czasie laktacji 1, 45 g/kg masy ciała/dobę. Jest to niezbędne, ponieważ stany fizjologiczne takie jak ciąża czy laktacja wymagają wyższej podaży białka.5. <extra_id_0> Tytuł: <extra_id_1>. <extra_id_2>Źródło:
Czasem jednak w chorobach nerek, przy ich niewydolności, należy znacznie zmniejszyć ilość białka w celu usprawnienia pracy tych narządów. Zwiększona podaż białka ma na celu pokrycie ubytków beztłuszczowej (mięśniowej) masy ciała, które nastąpiły na skutek choroby. Po przebytych schorzeniach zapotrzebowanie na białko zwiększa się.6. Masa ciała
Wskaźnik masy ciała pomaga najdokładniej określić zapotrzebowanie na białko w przeliczeniu na gramy, ponieważ normy dla populacji polskiej dokładnie określają liczbę gramów białka na kg masy ciała. Na przykład kobieta o masie ciała 60 kg powinna w ciągu dnia dostarczyć 48 g biała, ponieważ na 1 kg jej masy ciała przypada ok. 0, 8 g białka.7. Aktywność fizyczna
U osób uprawiających sporty wytrzymałościowe zalecane spożycie białka wynosi 1, 2–1, 4 g/kg masy ciała, natomiast wytrzymałościowo-siłowe 1, 4–1, 8 g/kg masy ciała/dobę. Jest to związane ze wzrostem beztłuszczowej masy ciała oraz koniecznością naprawy mikrouszkodzeń mięśni związanych z intensywnym wysiłkiem fizycznym. Osoby, które bardzo często i intensywnie ćwiczą, mogą, a nawet powinny, zwiększyć ilość białka w ciągu dnia.8. Wartość odżywcza białka
Ważne są ustalenie, jakiej jakości białko jest potrzebne, oraz włączenie do diety takich produktów, które są w stanie pokryć zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne aminokwasy.9. Źródła białka w żywności
Dodatkowo pełnowartościowe białka dostarczają aminokwasów w takich proporcjach, że organizm jest w stanie je maksymalnie wykorzystać do syntezy białek ustrojowych, procesów wzrostowych, a także do zachowania równowagi azotowej. Zatem gdzie znajdziemy pełnowartościowe białka? Pełnowartościowych białek dostarczają jaja, mięso, ryby, a także mleko i produkty mleczne. Nie dostarczają one wszystkich niezbędnych aminokwasów egzogennych, takich jak walina, tryptofan, lizyna oraz metionina. Są to m.in. Soja, groch, fasola, ciecierzyca czy soczewica. Dlaczego? W czasie trawienia i wchłaniania organizm wykorzystuje zjawisko uzupełnienia aminokwasów, w konsekwencji zwiększa się wartość odżywcza posiłku czy całodobowej racji pokarmowej. Na samym początku należy wspomnieć, że występują dwa rodzaje białek – pełnowartościowe i niepełnowartościowe. Białka niepełnowartościowe to związki, które nie są wykorzystywane w całości do syntezy białek ustrojowych, potrzeb wzrostowych czy do utrzymania wspomnianej wcześniej równowagi azotowej. Przede wszystkim w produktach zwierzęcych. Do białek niepełnowartościowych zalicza się większość produktów roślinnych. Spośród produktów roślinnych największą wartością odżywczą odznaczają się białka nasion wszystkich roślin strączkowych. Pomimo że białka roślinne nie należą do pełnowartościowych, nie oznacza to, że nie powinny znaleźć się w codziennej diecie, wręcz przeciwnie. Głównie dlatego, że z posiłkami zazwyczaj dostarczamy mieszaninę różnych aminokwasów (należy pamiętać, że nawet produkty węglowodanowe dostarczają nam białek). Jest to korzystne zjawisko podczas planowania diet wegetariańskich czy wegańskich. Pełnowartościowe białka dostarczają wszystkich niezbędnych aminokwasów egzogennych, których organizm nie potrafi syntetyzować samodzielnie.10. Konsekwencje niedoboru lub nadmiaru białka w diecie
Niedostateczną podaż białka obserwuje się najczęściej przy zwiększonym zapotrzebowaniu wywołanym stresem, infekcją lub zwiększoną stratą białek w wyniku oparzeń, biegunki czy krwotoku. Metabolizm białka w organizmie ludzkim jest ściśle powiązany z podażą energii w diecie. Upośledza to gospodarkę białkową, dochodzi do niedożywienia białkowego oraz zaburzenia funkcjonowania organizmu. W następstwie długotrwałego głodzenia dochodzi do niedożywienia zwanego marasmusem. Dochodzi też do zaburzenia funkcji trawienia, wchłaniania, oddychania, a nawet krążenia. Niedożywienie może być spowodowane niedostateczną podażą pożywienia związaną ze złą sytuacją ekonomiczną lub być wynikiem stanów pooperacyjnych, urazów czy długotrwałego głodzenia z różnych przyczyn. Kwashiorkor występuje, kiedy tylko ilość białka jest nieadekwatna do poziomu dostarczanej energii. Istnieją również przypadki nadmiernego spożycia białek przekraczającego ilość potrzebną do syntezy białek ciała oraz związków azotowych. Jakie ma to konsekwencje dla zdrowia? Białko odgrywa bardzo ważną rolę w każdym żywym organizmie. Niemniej jednak jak ze wszystkim, tak i z ilością białka w diecie nie można przesadzać. U zdrowych osób niedobory białka zdarzają się bardzo rzadko i są zazwyczaj wynikiem źle zbilansowanej diety. Warto pamiętać też o jednej bardzo ważnej rzeczy. Najprościej mówiąc, oznacza to, że jeśli dana osoba dostarcza zbyt mało kilokalorii z dietą, w tym mała ilość tej energii pochodzi z podaży węglowodanów i tłuszczów, organizm zaczyna intensywnie wykorzystywać białko jako źródło energii. Warto o tym pomyśleć, zanim zaczniemy odchudzać się i stosować zbyt niskokaloryczną dietę. Niedożywienie to objawia się wysokim spadkiem masy ciała, w tym zanikiem zarówno tkanki tłuszczowej, jak i beztłuszczowej (czyli mięśni), anemią, spadkiem odporności, ponieważ, jak już wiadomo, białko wykorzystywane jest do syntezy przeciwciał. U dzieci takie diety mogą zahamować wzrost i rozwój organizmu. Drugim powikłaniem związanym z nieodpowiednią podażą białka jest niedożywienie typu kwashiorkor. Niedożywienie to można zauważyć poprzez obserwację typowych objawów, jakimi są obrzęki, a także stłuszczenie wątroby, zmiana koloru włosów, skóry, a u dzieci zahamowanie wzrostu i rozwoju. W takiej sytuacji zauważa się zwiększony katabolizm, czyli reakcję rozpadu, a także zwiększone wykorzystanie białka jako materiału energetycznego. Przede wszystkim duże, niefizjologiczne ilości białka dostarczane z dietą powodują uszkodzenie nerek, zwiększają ryzyko wystąpienia osteoporozy, kwasicy oraz kamicy nerkowej. Bez białka nie dalibyśmy rady ani istnieć, ani prawidłowo funkcjonować. Warto podczas komponowania jadłospisu uwzględniać produkty, które dostarczają pełnowartościowych form białka, abyśmy mogli pokryć zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne aminokwasy egzogenne. W Polsce, jak w większości krajów świata, obserwuje się raczej sytuację odwrotną, czyli zwiększone spożycie tego makroskładnika.
