Szukaj
Język
Terapia dietetyczna w przypadku insulinooporności
Spis treści
1. Co to jest insulinooporność?
Insulinooporność (IO) to stan charakteryzujący się zmniejszoną wrażliwością tkanek na działanie insuliny. W badaniach klinicznych stwierdza się podwyższone stężenie insuliny we krwi przy odpowiednim lub zbyt wysokim poziomie glukozy. Wyróżnia się insulinooporność wątrobową oraz insulinooporność mięśniową. Insulina jest hormonem, który wytwarzany jest przez beta komórki trzustki jako reakcja na spożyty posiłek. Ma ona na celu m.in. regulację poziomu cukru we krwi, obniżając jego stężenie poprzez wprowadzenie glukozy do wnętrza komórek za pośrednictwem receptorów insulinowych, które występują w większości komórek organizmu. W przypadku insulinooporności glukoza nie może wejść do wnętrza komórki, ponieważ komórki nie reagują na insulinę, co prowadzi do ciągłego wzrostu stężenia glukozy we krwi, która nie może być wykorzystana jako źródło energii dla komórki. W odpowiedzi na to trzustka produkuje jeszcze więcej insuliny, co nasila oporność komórek na ten hormon. Nadmiar insuliny we krwi może prowadzić do rozwoju nadwagi, otyłości, niealkoholowego stłuszczenia wątroby, nadciśnienia tętniczego krwi, zaburzeń gospodarki lipidowej oraz niepłodności (Mirabelli et al., 2020).2. Insulinooporność – przyczyny
Przyczyny insulinooporności nie są do końca znane. Poniekąd ma podłoże genetyczne. Wśród czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju tego zaburzenia, wymienia się: – nadmierne spożycie kilokalorii, – brak aktywności fizycznej, – zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha (tzw. Tłuszcz trzewny), – stres emocjonalny, – starzenie się organizmu. Tłuszcz trzewny kumuluje się w narządach wewnętrznych i powoduje uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych. Nadmiar wolnych kwasów tłuszczowych może gromadzić się w komórkach i zmniejszać ich wrażliwość na działanie insuliny, a co za tym idzie – zaburzać wychwyt glukozy. Przewlekły stres emocjonalny przyczynia się do wzrostu stężenia glukozy we krwi, co wpływa na zwiększenie ilości insuliny i prowadzi do rozwoju insulinooporności. Spadek wrażliwości komórek na insulinę pogłębia się też naturalnie wraz ze starzeniem się organizmu. W wyniku starzenia dochodzi do zmniejszenia spoczynkowej przemiany materii, a zarazem bardzo częstego spożycia większej ilości jedzenia. Dodatkowo osoby starsze mniej się ruszają, co prowadzi do zmniejszenia ilości tkanki mięśniowej na rzecz tkanki tłuszczowej.3. Niezależność na insulinę - objawy
Insulinooporność może przez dłuższy czas przebiegać bezobjawowo, jednak z czasem zaczynają pojawiać się zaniepokojenia sygnalizujące problemy: - zwiększenie masy ciała, - senność po spożyciu posiłków, - pogorszenie nastroju, - drażliwość, - trudności z pamięcią i skupieniem, - ciemne rogowacenie (zmiany skórne występujące najczęściej w okolicach łokci i szyi), - chroniczne zmęczenie, - napady głodu około 2-3 godzin po posiłku, - uczucie zimna, - wzmożona chęć do spożywania słodyczy, - trudności w redukcji wagi.4. Oporność na insulinę - diagnostyka
Aby rozpoznać oporność na insulinę, należy przeprowadzić następujące badania: - poziomy glukozy i insuliny na czczo; - test OGTT, który polega na wyznaczeniu poziomów glukozy i insuliny na czczo, po godzinie oraz po dwóch godzinach od spożycia roztworu 75 g glukozy. Wyniki powyższych badań umożliwiają obliczenie wskaźnika HOMA-IR, który jest ilorazem poziomów glukozy i insuliny na czczo. HOMA-IR powyżej 2,0-2,5 wskazuje na oporność na insulinę.5. Terapia dietetyczna w przypadku oporności na insulinę
Styl życia zapewniający zdrowie, w tym odpowiednio skomponowana dieta, stanowi fundament w leczeniu oporności na insulinę. Podstawowe zalecenia dietetyczne w przypadku oporności na insulinę to: - ograniczenie spożycia kalorii. Jednocześnie osoby cierpiące na oporność na insulinę bardzo często mają problemy z nadmierną masą ciała. Z drugiej strony, nadwaga lub otyłość przyczyniają się do rozwoju oporności na insulinę. Utrata masy ciała obniża poziom wolnych kwasów tłuszczowych i zwiększa wrażliwość komórek na insulinę (T. McLaughlin i wsp. 2019). Osobom z opornością na insulinę zaleca się redukcję masy ciała i wprowadzenie diety z deficytem kalorycznym. Deficyt kaloryczny powinien być ustalony indywidualnie, aby masa ciała zmniejszała się powoli i stopniowo (0,5–1 kg tygodniowo); - zmniejszenie liczby posiłków do 3–4 na dobę; - dostarczanie większej ilości energii w pierwszej połowie dnia; - unikanie jedzenia między posiłkami. Insulina jest wytwarzana w odpowiedzi na spożywany posiłek i wzrost poziomu glukozy we krwi. Nie tylko odpowiada za rozprowadzenie glukozy do komórek, ale również stymuluje syntezę tłuszczów. W przerwach między posiłkami poziom insuliny we krwi spada, co umożliwia rozpad nadmiaru tłuszczu; - codzienne spożywanie dużych ilości warzyw. Warzywa zawierają polifenole, które redukują poziom glukozy we krwi oraz zwiększają wrażliwość komórek na insulinę; - ograniczenie spożycia owoców do 1 porcji dziennie; - codzienne podawanie minimum 25 g błonnika pokarmowego. Źródłem błonnika pokarmowego są pełnoziarniste produkty zbożowe (kasze, ryże, makarony), warzywa i owoce; - spożywanie maksymalnie 1–2 porcji produktów mlecznych dziennie; - zmniejszenie spożycia tłuszczów nasyconych oraz izomerów trans; - ograniczenie spożycia czerwonego mięsa – duże spożycie białka zwierzęcego nasila oporność na insulinę, natomiast białka roślinnego odwrotnie – zwiększa wrażliwość komórek na insulinę (M. M. Adeva-Andany i wsp. 2019); - całkowite wyeliminowanie napojów słodzonych i słodyczy z diety; - ograniczenie spożycia soli do 5–6 g dziennie; - odpowiednie komponowanie posiłków, które będą zawierały węglowodany, białka i tłuszcze; - suplementacja witaminy D oraz witaminy B12 u osób przyjmujących metforminę; - ograniczenie spożycia alkoholu – do 20 g czystego alkoholu etylowego/dzień u kobiet oraz 30 g czystego alkoholu etylowego/dzień u mężczyzn. Zalecanymi modelami żywieniowymi dla osób z opornością na insulinę są dieta o niskim indeksie glikemicznym, dieta śródziemnomorska i dieta DASH.6. Dieta o niskiej wartości indeksu glikemicznego
Indeks glikemiczny (IG) określa, w procentach, szybkość wzrostu stężenia glukozy we krwi po spożyciu produktu zawierającego 50 g węglowodanów, w porównaniu do wzrostu stężenia glukozy po spożyciu 50 g czystej glukozy. Na podstawie indeksu glikemicznego produkty są podzielone na: produkty o niskim IG < 55%, produkty o średnim IG 55-69%, produkty o wysokim IG > 70%. Produkty o niskim indeksie glikemicznym powodują wolny wzrost poziomu glukozy we krwi i mały wyrzut insuliny, co prowadzi do dłuższego odczuwania sytości. Produkty o wysokim indeksie glikemicznym są szybko trawione i wchłaniane w przewodzie pokarmowym, wywołując gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi i duży wyrzut insuliny, co skutkuje zahamowaniem procesu spalania tkanki tłuszczowej na rzecz jej syntezy.7. Indeks glikemiczny wybranych produktów żywnościowych (A.. Jeznach-Steinhagen 2020)
Chleb pszenny 75Chleb żytni 64Kasza jaglana 45Kasza kuskus 65Płatki owsiane 55Ryż biały 64Buraki 64Marchew ugotowana 47Marchew surowa 16Jabłko 38Arbuz 72Kiwi 53Truskawki 40Morele 57Ćcierzyca 28Groch ugotowany 22Pączek 76Czekolada biała 40 Faktory wpływające na IG: – drobność – im drobniejszy produkt, tym ma wyższy IG; – obróbka cieplna – im dłużej podgrzewany produkt, tym ma wyższy IG; – warunki przechowywania – produkt przechowywany w niskiej temperaturze ma niższy IG; – zawartość białek – im więcej białek wchodzi w skład posiłku, tym ma on niższy IG; – zawartość tłuszczów – dodatek tłuszczów zmniejsza IG posiłku; – zawartość błonnika – im więcej błonnika zawiera produkt, tym ma niższy IG; – substancje antyodżywcze w produkcie (np. Kwas fitynowy, szczawiowy) zmniejszają IG; – kwaszenie i fermentacja obniżają IG produktów; – stopień dojrzałości – im bardziej dojrzały owoc, tym ma wyższy IG.8. Dieta śródziemnomorska
Dieta śródziemnomorska przyczynia się do obniżenia indeksu masy ciała i obwodu talii. To prowadzi do zmniejszenia wydzielania insuliny i indeksu HOMA-IR (K. D. Gołąbek, B. Regulska-Ilow 2019). Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się wysokim spożyciem warzyw i owoców, suchych nasion roślin strączkowych, pełnoziarnistych produktów zbożowych, oliwy z oliwek i orzechów przy ograniczonym spożyciu mięsa, ryb, jaj i produktów mlecznych. Ograniczenie produktów zwierzęcego pochodzenia powoduje, że model żywieniowy kultury śródziemnomorskiej jest niski w tłuszczach nasyconych, ale bogaty w wartościowe składniki, takie jak witaminy, minerały, polifenole i niezbędne kwasy tłuszczowe nienasycone. Polifenole wykazują korzystny wpływ na czułość komórek na insulinę, ograniczanie stresu oksydacyjnego i zmniejszanie stanów zapalnych. Są one obecne w warzywach i owocach. Im intensywniejszy kolor ma warzywo lub owoc, tym więcej zawiera związków polifenolowych. (M. Mirabelli i wsp. 2020)9. Plan żywieniowy DASH
Plan żywieniowy DASH wykazuje również korzystne działanie w przypadku nieprawidłowej reakcji na insulinę. Prowadzi to do znacznej poprawy wrażliwości komórek na insulinę. Musi być jednak połączony z odpowiednim deficytem kalorycznym i systematycznym wysiłkiem fizycznym. Plan żywieniowy DASH polega na spożywaniu dużej ilości warzyw, owoców, produktów zbożowych z pełnej kaszy, ryb, drobiu, orzechów oraz produktów mlecznych o niskiej zawartości tłuszczu. Ogranicza się spożycie czerwonego mięsa, jaj, słodyczy i napojów słodzonych. Plan żywieniowy DASH charakteryzuje się wysoką podażą magnezu, potasu, wapnia i błonnika pokarmowego oraz niską podażą tłuszczów nasyconych (A. L. Hinderliter i wsp. 2011).10. Oporność na insulinę i zaangażowanie w aktywność fizyczną
Dieta powinna zostać połączona z aktywnością fizyczną (co najmniej 150 minut tygodniowo). Regularne zaangażowanie w wysiłek fizyczny ma korzystny wpływ na zmniejszenie masy ciała i poprawia wrażliwość komórek na działanie insuliny. Zaleca się rozpoczęcie wysiłku aerobowego (tlenowego) o niskiej lub średniej intensywności. Może to być chodzenie, jazda na rowerze, pływanie, nordic walking lub taniec. Istotne jest, aby rodzaj aktywności był dopasowany do upodobań oraz stanu zdrowia. Oporność na insulinę jest zaburzeniem metabolicznym, w którym decydujące znaczenie ma zmiana stylu życia. Dieta skomponowana właściwie o niskim indeksie glikemicznym, obfitująca w warzywa i owoce, unikanie stresu oraz regularna aktywność fizyczna przyczyniają się do zwiększenia wrażliwości komórek na insulinę, a więc zmniejszenia oporności na insulinę.
