Szukaj
Język
Planetarna dieta: Jak zmiany w sposobie odżywiania mają wpływ na zdrowie naszej planety
Spis treści
1. "Jaki jest sens diety planetarnej?"
Dieta planetarna stanowi współczesny sposób odżywiania, który uwzględnia powiązania między zaleceniami żywieniowymi a stanem środowiska. Jej podstawowe zasady zostały opisane w raporcie opublikowanym w styczniu 2019 roku w specjalistycznym periodyku medycznym The Lancet. Szczególny nacisk położono na temat zrównoważonej diety, która może przyczynić się do zmniejszenia liczby śmiertelnych przypadków na całym świecie, poprawy zdrowia ludzkiego oraz rozwiązywania problemów ekologicznych związanych z produkcją i spożyciem żywności.2. Cele raportu Komisji EAT-Lancet
Komisja EAT-Lancet, składająca się z 37 znanych na całym świecie naukowców, opracowała raport, który przedstawia metodologię produkcji i konsumpcji żywności, łączącą środowisko z ludzkim zdrowiem. Należy podkreślić, że raport nie miał na celu przedstawienia przepisów żywieniowych ani zakazów. Raport podkreślał, że przedstawienie jednego typu diety jako ideału bez redukcji odpadów powstających podczas produkcji i konsumpcji żywności oraz poprawy wydajności tych procesów, byłoby ogromnym błędem. Do priorytetów uwzględnionych w raporcie należy zmiana gospodarki na bezemisyjną do 2050 roku. Komisja zwróciła uwagę na to, że nieprzemyślane metody produkcji żywności mogą mieć negatywny wpływ na środowisko, w tym zmiany klimatu, zanieczyszczenie wód fosforem i azotem oraz utratę różnorodności biologicznej. Inny problem, omówiony przez komisję, był nadmierny pobór wody w rolnictwie. Niezrównoważone zarządzanie tym systemem może skutkować zubożeniem warstwy wodonośnej, erozją gleb oraz utratą siedlisk wodnych. Komisja EAT-Lancet w raporcie omówiła także kwestię ograniczenia zużycia wody. Niestety, w przyszłości będzie to bardzo trudne do osiągnięcia, ponieważ uprawa orzechów oraz roślin strączkowych jako alternatywa dla białka zwierzęcego wymaga dużych nakładów wody, a jej zużycie można zredukować przede wszystkim poprzez zmniejszenie ilości odpadów oraz poprawę wydajności produkcyjnej. Z kolei wybranie jednej diety, np. wegańskiej, mogłoby doprowadzić do nadmiernego wykorzystywania gruntów uprawnych i stosowania nawozów (azot, fosfor), co w konsekwencji będzie miało negatywny wpływ na środowisko.3. Starannie wybrane strategie diety planetarnej
W raporcie Komisji EAT-Lancet zwrócono szczególną uwagę na kilka kluczowych zagadnień dotyczących diety. Po pierwsze, zachęca się do ograniczenia spożycia mięsa (szczególnie czerwonego). Komisja podkreśla, że nadmierne spożywanie tej formy białka w modelach żywienia krajów zachodnich przyczynia się do pogarszania stanu zdrowia i zwiększa ryzyko wystąpienia nadwagi, otyłości oraz niektórych niezakaźnych chorób. Prognozy sugerują, że przyjęcie jako standardu diety opartej na czerwonym mięsie w połączeniu z rozwojem gospodarczym może poważnie negatywnie wpłynąć nie tylko na zdrowie ludzkie, ale również na środowisko. Drugim problemem jest zbyt duże spożywanie substancji słodzących, cukru oraz przetworzonej żywności. Komisja nawołuje do znaczącego ograniczenia tego typu produktów i wskazuje na konieczność przeprowadzenia dalszych badań w tym zakresie. Kolejna strategia obejmuje zwiększenie ilości warzyw, owoców, orzechów i nasion roślin strączkowych w diecie. Raport zaleca zmniejszenie strat i marnowania żywności, ponieważ aktualnie stanowi to poważny problem i wymaga niezwłocznych działań.4. Podstawowe zasady diety zorientowanej na planetarność
Dieta planetarna, przedstawiona wizualnie jako pół talerza wypełnionego warzywami, owocami i orzechami, a druga połowa produktami pełnoziarnistymi, roślinnymi źródłami białka (głównie strączkowe), nasyconymi tłuszczami roślinnymi, mięsem, mlekiem, pewnymi warzywami skrobiowymi i produktami słodzonymi. Warto zauważyć, że jest ona elastyczna i może być dopasowana do indywidualnych potrzeb żywieniowych, preferencji smakowych oraz kulturowych tradycji. Zgodnie z raportem, dobowe spożycie kalorii dla przeciętnego dorosłego powinno wynosić 2500 kcal, przy uwzględnieniu czynników takich jak wiek, płeć, stan zdrowia i poziom aktywności fizycznej. Nadmierne spożywanie, niezależnie od ilości kalorii, może mieć negatywne skutki zarówno dla zdrowia, jak i środowiska. W skrócie, dieta planetarna powinna koncentrować się głównie na warzywach, owocach, produktach pełnoziarnistych, orzechach i roślinach strączkowych, a jedynie niewielką część codziennego spożycia powinno stanowić białko pochodzenia mlecznego i mięsnego. Produkty przetworzone i cukier powinny być ograniczone.5. Przykładowy plan żywieniowy planety uwzględniający 2500 kalorii
Na podstawie źródeł: Zdrowe diety z zrównoważonych systemów żywnościowych. Żywność, planeta, zdrowie. Opublikowano przykładowy plan żywieniowy uwzględniający 2500 kalorii, który zawiera informacje o konkretnych grupach produktów. Zgodnie z tabelą, głównymi źródłami kalorii w diecie planetarnej powinny być produkty pełnoziarniste, nienasycone tłuszcze, orzechy i strączki. Mięso czerwone (wołowina, wieprzowina, baranina) i drób powinny być ograniczone. Ryby i jaja powinny być jedynie uzupełnieniem. Powinno się unikać spożywania wysoko przetworzonej żywności oraz białego cukru. Nadmierne spożywanie substancji słodzących może prowadzić do nadwagi, otyłości, zespołu metabolicznego lub chorób zapalnych.6. Najnowsze naukowe doniesienia
Jedno z zaleceń diety planetarnej jest ograniczenie spożycia czerwonego mięsa. Istnieje wiele badań potwierdzających istotność tej tezy, ale również można odnaleźć publikacje, których autorzy nie zgadzają się z wnioskami Komisji EAT-Lancet. W badaniu z 2019 roku przeprowadzonym przez Leroya F. i Cofnasa N., podkreślono, że znaczne ograniczenie spożycia mięsa nie przynosi tak efektywnych korzyści, a przedwczesne sugestie mogą spowodować uszkodzenia fizjologiczne i tym samym zdrowotne. Ponadto, Milner J. i Green R. zwracają uwagę, że wytyczne powinny być dostosowane zależnie od regionów świata. Ich badanie wykazało, że zastępowanie produktów zwierzęcych produktami roślinnymi przyniosło korzyści zdrowotne i wpłynęło na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, ale tylko w krajach o wysokich dochodach. W 2020 roku Zagmutt F. J., Pouzou J. G. i Costard S. zakwestionowali informacje zawarte w raporcie Komisji EAT-Lancet dotyczące zapobiegania przedwczesnym zgonom (okolo 10 milionów). Ujawnili oni słabości założeń i metodologii stosowanej podczas szacowania śmiertelności. Uważają, że konieczne są dalsze badania, aby opracować skuteczne wytyczne żywieniowe.7. Podsumowanie
Sukcesywnie, dieta planetarna, zgodnie z opinią ekspertów, wymaga bardziej szczegółowych analiz. Niemniej jednak, nie wolno zapominać, że dotyczy ona bardzo istotnych zagadnień związanych ze zdrowiem człowieka i oddziaływaniem na środowisko. Jedną z zalet diety planetarnej jest jej elastyczność. Nie stawia ona surowych ograniczeń i zakazów żywieniowych, dzięki czemu może być traktowana jako skorowidz wskazówek, których wdrożenie może przynieść korzyści nie tylko ludziom, lecz także planecie. Jej podstawowe założenia są zgodne z sugestiami głównych organizacji zajmujących się żywieniem (np. FAO) na temat zwiększania spożycia warzyw i owoców oraz zmniejszania ilości spożywanego mięsa. Warto zauważyć, że raport opublikowany w 2019 roku uzyskał swoich zwolenników, ale także dużą grupę przeciwników i do dziś jest przedmiotem wielu kontrowersji. Dlatego jest tak kluczowe przeprowadzanie szczegółowych weryfikacji źródeł informacji naukowych, co pozwoli uniknąć manipulacji i dezinformacji w sprawach podstawowych dla zdrowia ludzi i stanu planety.
