Szukaj
Język
Genetyczne schorzenia - kiedy dieta odgrywa niezwykłą rolę
Spis treści
1. Fenyloketonuria - objawy i terapia
Fenyloketonuria jest rzadką chorobą o podłożu genetycznym, która wynika z mutacji genu kodującego enzym hydroksylazę fenyloalaninową, niezbędny do metabolizmu fenyloalaniny - jednego z aminokwasów egzogennych dostarczanych do organizmu z pożywieniem. Niedobór tego enzymu prowadzi do gromadzenia się fenyloalaniny i jej produktów metabolizmu w ustroju, co prowadzi do zaburzeń funkcjonowania organizmu, głównie w układzie nerwowym. Wczesne objawy fenyloketonurii pojawiają się w okresie niemowlęcym i obejmują takie symptomy jak nadpobudliwość, wymioty, drgawki, wysypki skórne i charakterystyczny zapach. Nieprawidłowe leczenie fenyloketonurii może prowadzić do nieodwracalnych zmian neurologicznych, takich jak zaburzenia mowy, chodu, koordynacji wzrokowo-ruchowej, napady padaczkowe i upośledzenie umysłowe. W Polsce przeprowadza się rutynowe badanie przesiewowe na fenyloketonurię u każdego noworodka, co umożliwia wczesne wykrycie choroby. Niestety, nie istnieją leki, które mogłyby zatrzymać rozwój fenyloketonurii. Podstawowym elementem terapii jest wczesne wprowadzenie i ścisłe przestrzeganie diety eliminacyjnej, która pozwala na kontrolowanie objawów i zapobieganie poważnym uszkodzeniom układu nerwowego.2. Dieta dla osób z fenyloketonurią
Podstawowym założeniem diety dla osób cierpiących na fenyloketonurię jest unikanie produktów o wysokiej zawartości białka, ponieważ zawierają one duże ilości fenyloalaniny. Chorzy nie powinni spożywać mięs, ryb, jajek, mleka, drobiu, roślin strączkowych, nasion roślinnych, orzechów, kakao i pełnoziarnistych produktów zbożowych. Dieta powinna również wykluczać produkty słodzone aspartamem, gdyż jest on metabolizowany w organizmie do fenyloalaniny. Drugą grupę produktów stanowią te, które mogą być obecne w diecie w umiarkowanych ilościach. Należą do nich warzywa i owoce oraz specjalna żywność o niskiej zawartości białka (np. pieczywo, makaron, wypieki, czekolada). Trzecią grupę tworzą produkty dopuszczalne – miód, dżem, cukier i oleje roślinne. Aby zaspokoić zapotrzebowanie na białko i dostarczyć pozostałe aminokwasy, osoby z fenyloketonurią muszą uwzględnić w diecie preparaty zastępcze białka (nie zawierające fenyloalaniny). Dzienna dawka powinna być podzielona na kilka porcji. Należy podkreślić, że dobowa ilość fenyloalaniny, która może być dostarczona wraz z pożywieniem, musi być ustalona na podstawie indywidualnej tolerancji. Ważne jest ścisłe monitorowanie i przeliczanie jej dawki w codziennej diecie. Konieczne jest również regularne badanie stężenia aminokwasu we krwi.3. Niedobór galaktozo-1-fosforanurydyno-transferazy: objawy i leczenie
Niedobór galaktozo-1-fosforanurydyno-transferazy jest genetycznym zaburzeniem, które występuje w wyniku braku enzymu niezbędnego do przekształcania galaktozy w glukozę. Galaktoza jest prostym cukrem, który jest składnikiem laktozy, czyli cukru mlekowego. Kiedy noworodek rozpoczyna przyjmowanie pokarmów w postaci mleka matki, pojawiają się pierwsze objawy, w tym biegunka, wymioty, utrata apetytu, nadmierna senność lub podniecenie, a także brak przyrostu masy ciała. Jeśli choroba nie zostanie rozpoznana i leczona we wczesnym stadium, mogą wystąpić poważne powikłania, takie jak niewydolność wątroby, posocznica, zaćma, niewydolność nerek i zaburzenia rozwoju umysłowego. Ważne jest, aby jak najszybciej rozpoznać chorobę i podjąć odpowiednie działania terapeutyczne, aby uniknąć dalszych konsekwencji nagromadzenia galaktozy w organizmie.4. Dieta eliminująca produkty zawierające galaktozę i laktozę
Celem głównym diety w przypadku galaktozemii jest usunięcie produktów zawierających galaktozę i laktozę. Noworodki i niemowlęta nie powinny spożywać mleka matki, stąd podawane są im specjalne mieszanki zastępcze mleka pozbawione laktozy. W późniejszym etapie życia należy przestrzegać ścisłej diety bezmlecznej. Wymaga ona wyeliminowania mleka, produktów mlecznych i gotowych produktów zawierających produkty mleczne (np. ciasta, lody, czekolada mleczna, sosy). Osoby chore nie mogą spożywać także produktów zawierających duże ilości galaktozy. Do nich zaliczają się wątróbka, kiełbaski, pasztety, nasiona roślin strączkowych (fasola, ciecierzyca, soja), niektóre owoce (figi, winogrona, melony, papaja), a także dodatki do żywności takie jak ketchup, majonez i sos sojowy. Natomiast dozwolone są produkty zbożowe, mięso, tłuszcze roślinne, orzechy i nasiona oraz owoce i warzywa o niskiej zawartości galaktozy (np. jabłka, banany, kiwi, morele, kukurydza, marchew, brokuły, cukinia).5. Niedobór fruktozy – symptomy i leczenie
Niedobór fruktozy to kolejna choroba o podłożu genetycznym. Opiera się na niedoborze lub braku enzymu, który odpowiada za metabolizm fruktozy, sacharozy i sorbitolu. Pierwsze objawy zwykle pojawiają się podczas rozszerzania diety dziecka, gdy rozpoczyna ono spożywanie warzyw i owoców. Głównymi objawami są zaburzenia przewodu pokarmowego, takie jak wymioty, biegunka i wzdęcia. Jeśli choroba nie jest leczona, może dojść do zahamowania rozwoju psychoruchowego, wystąpienia hipoglikemii (spadku poziomu glukozy we krwi), kwasicy, a w najcięższych przypadkach uszkodzenia wątroby i nerek. Jedyną skuteczną metodą leczenia jest ścisła dieta, podobnie jak w przypadku fenyloketonurii i galaktozemii.6. Dieta dla osób z nietolerancją fruktozy
Osoby z nietolerancją fruktozy muszą usunąć całkowicie fruktozę z ich diety. Naturalnie występuje ona w owocach, nektarze kwiatowym i miodzie. Ponadto jest obecna w sacharydach (na przykład białym i trzcinowym), syropie klonowym, sokach owocowych i produktach owocowych. Produkty zawierające syrop glukozowo-fruktozowy również powinny zostać wyeliminowane. Z diety powinny zatem zostać wykluczone słodycze, słodzone napoje, alkohol, a także niektóre rodzaje pieczywa. W składnikach suplementów diety i leków (zwłaszcza syropów, zawiesin doustnych, tabletek do ssania) również może występować fruktoza. W składzie diety powinny znaleźć się produkty mięsne, ryby, mleko i jego przetwory, jajka, tłuszcze roślinne oraz produkty zbożowe. W umiarkowanych ilościach dozwolone są warzywa o niskiej zawartości fruktozy, takie jak szpinak, sałata, seler, ogórki, kalafior, brokuły, papryka żółta i zielona, cukinia oraz bakłażan.7. Choroba Mukowiscydoza - znamiona i metody leczenia
Mukowiscydoza jest zaburzeniem genetycznym, które powstaje w wyniku mutacji genetycznej. Jej głównym objawem jest nadmierna produkcja i gromadzenie gęstego śluzu, który zakłóca funkcjonowanie układu trawiennego, układu oddechowego i układu rozrodczego. W układzie trawiennym śluz powoduje zablokowanie przepływu enzymów trzustkowych, co utrudnia proces trawienia i wchłaniania składników pokarmowych. W układzie oddechowym śluz powoduje długotrwały kaszel, świszczący oddech i przyczynia się do rozwoju stanu zapalnego zatok, oskrzeli i płuc. Mukowiscydoza jest również związana z niepłodnością, szczególnie u mężczyzn, ponieważ śluz zatyka nasieniowody. U kobiet utrudnione zajście w ciążę może być związane z zaburzeniami miesiączkowania oraz nadmiernym odkładaniem się śluzu w jajowodach i szyjce macicy (co może stanowić barierę dla plemników). Choroba ta może prowadzić do powikłań, takich jak cukrzyca, marskość wątroby i niewydolność serca. Mukowiscydoza jest nieuleczalna, ale stosuje się leczenie objawowe, takie jak antybiotykoterapia, inhalacje, tlenoterapia i fizjoterapia, w celu zmniejszenia procesu zapalnego w drogach oddechowych. Bardzo ważnym elementem jest również odpowiednia dieta.8. Odżywianie w przypadku mukowiscydozy
Celem diety w mukowiscydozie jest zapewnienie odpowiedniej ilości kalorii i składników odżywczych, aby utrzymać właściwą masę ciała i zapobiec niedożywieniu. Pacjenci z mukowiscydozą mają znacznie wyższe zapotrzebowanie kaloryczne niż zdrowi ludzie, co wynika z zaburzeń trawienia i wchłaniania, a także zwiększonego wysiłku podczas oddychania i kaszlu. Częste infekcje z wysoką gorączką również mogą zwiększać zapotrzebowanie energetyczne. Dlatego też dieta w mukowiscydozie powinna być wysokokaloryczna, z dużym udziałem tłuszczu (nawet do 50%). Ważne jest również dostarczanie białka – zapotrzebowanie dzieci z mukowiscydozą wynosi około 2,5 g/kg masy ciała. W menu powinny znaleźć się produkty zawierające białko, takie jak mięso, ryby, jaja, nabiał i nasiona roślin strączkowych. Ze względu na zaburzenia wchłaniania tłuszczu, konieczne jest także stałe uzupełnianie witamin A, D, E i K. W większości przypadków konieczna jest również suplementacja enzymów trzustkowych przed spożyciem posiłku.9. Podsumowanie
Stanowiące choroby wrodzone, takie jak fenyloketonuria, galaktozemia oraz fruktozemia, wymagają bezwzględnego kontrolowania produktów spożywanych przez osoby chore. Im szybciej zostanie wprowadzona dieta eliminacyjna, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo wystąpienia poważnych zaburzeń i powikłań. Ważne jest podkreślenie, że brak dostosowania diety w przypadku tych schorzeń może doprowadzić do śmiertelnego zagrożenia. Aby mieć pewność, że dieta jest odpowiednio dopasowana, warto skorzystać z pomocy wykwalifikowanego specjalisty od żywienia. Zaleca się również opiekę specjalisty w przypadku mukowiscydozy - celem dietoterapii jest wówczas utrzymanie odpowiedniego stanu odżywienia pacjenta.
