Szukaj
Język
Dietetyczne leczenie w przypadku oporności na insulinę
Spis treści
1. Czym jest insulinooporność?
Insulinooporność (IO) jest stanem, w którym komórki organizmu mają obniżoną wrażliwość na insulinę, co prowadzi do podwyższonego poziomu glukozy we krwi przy prawidłowym lub zbyt wysokim stężeniu insuliny. Wyróżnia się dwie postaci insulinooporności: wątrobową i mięśniową. Insulina jest hormonem wytwarzanym przez komórki beta trzustki jako odpowiedź na spożycie posiłku. Jej głównym zadaniem jest regulacja poziomu glukozy we krwi, polegająca na wprowadzeniu glukozy do komórek za pośrednictwem receptorów insulinowych. W przypadku insulinooporności, komórki nie reagują na insulinę, co prowadzi do ciągłego wzrostu stężenia glukozy we krwi i braku możliwości wykorzystania jej jako źródła energii. W następstwie tego, trzustka produkuje coraz więcej insuliny, co nasila oporność komórek na ten hormon. Nadmiar insuliny może prowadzić do rozwoju nadwagi, otyłości, niealkoholowego stłuszczenia wątroby, nadciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych i niepłodności (Mirabelli et al., 2020).2. Insulinooporność – przyczyny
Przyczyny insulinooporności nie są do końca znane. Poniekąd ma podłoże genetyczne. Wśród czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju tego zaburzenia, wymienia się: – nadmierne spożycie kilokalorii, – brak aktywności fizycznej, – zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha (tzw. Tłuszcz trzewny), – stres emocjonalny, – starzenie się organizmu. Tłuszcz trzewny kumuluje się w narządach wewnętrznych i powoduje uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych. Nadmiar wolnych kwasów tłuszczowych może gromadzić się w komórkach i zmniejszać ich wrażliwość na działanie insuliny, a co za tym idzie – zaburzać wychwyt glukozy. Przewlekły stres emocjonalny przyczynia się do wzrostu stężenia glukozy we krwi, co wpływa na zwiększenie ilości insuliny i prowadzi do rozwoju insulinooporności. Spadek wrażliwości komórek na insulinę pogłębia się też naturalnie wraz ze starzeniem się organizmu. W wyniku starzenia dochodzi do zmniejszenia spoczynkowej przemiany materii, a zarazem bardzo częstego spożycia większej ilości jedzenia. Dodatkowo osoby starsze mniej się ruszają, co prowadzi do zmniejszenia ilości tkanki mięśniowej na rzecz tkanki tłuszczowej.3. Niezależność na insulinę - objawy mogą się objawić
Insulinooporność może przez pewien czas przebiegać bez objawów, jednak z czasem zaczynają pojawiać się symptomy wskazujące na problemy: - zwiększenie masy ciała, - senność po spożyciu posiłków, - pogorszenie nastroju, - drażliwość, - trudności z pamięcią i koncentracją, - ciemne rogowacenie (zmiany skórne występujące najczęściej w okolicach łokci i szyi), - chroniczne zmęczenie, - napady głodu około 2-3 godzin po posiłku, - uczucie zimna, - wzmożona chęć do spożywania słodyczy, - trudności w redukcji wagi.4. Nieczułość na insulinę - rozpoznanie
Aby stwierdzić nieczułość na insulinę, powinny zostać przeprowadzone poniższe badania: - poziomy glukozy i insuliny na czczo; - test OGTT, który obejmuje wyznaczenie poziomów glukozy i insuliny na czczo, po godzinie oraz po dwóch godzinach od spożycia roztworu 75 g glukozy. Dzięki powyższym badaniom możliwe jest obliczenie wskaźnika HOMA-IR, który jest ilorazem poziomów glukozy i insuliny na czczo. HOMA-IR powyżej 2,0-2,5 sugeruje nieczułość na insulinę.5. Terapia odżywcza w przypadku oporności na insulinę
Styl życia zapewniający zdrowie, w tym odpowiednio zbilansowana dieta, stanowi podstawę w leczeniu oporności na insulinę. Podstawowe zalecenia żywieniowe dla osób z opornością na insulinę obejmują: - ograniczenie spożycia kalorii. Osoby z opornością na insulinę często mają też problemy z nadwagą. Nadmierna waga czy otyłość przyczyniają się do rozwoju oporności na insulinę. Utrata masy ciała obniża poziom wolnych kwasów tłuszczowych i zwiększa wrażliwość komórek na insulinę (T. McLaughlin i wsp. 2019). Osobom z opornością na insulinę zaleca się redukcję masy ciała i wprowadzenie diety z deficytem kalorycznym. Deficyt kaloryczny powinien być ustalony indywidualnie, aby masa ciała zmniejszała się powoli i stopniowo (0,5–1 kg tygodniowo); - zmniejszenie liczby posiłków do 3–4 na dobę; - dostarczanie większej ilości energii w pierwszej połowie dnia; - unikanie jedzenia między posiłkami. Insulina jest wytwarzana w odpowiedzi na spożyty posiłek i wzrost poziomu glukozy we krwi. Nie tylko odpowiada za rozprowadzenie glukozy do komórek, ale również stymuluje syntezę tłuszczów. W przerwach między posiłkami poziom insuliny we krwi spada, co umożliwia rozpad nadmiaru tłuszczu; - codzienne spożywanie dużych ilości warzyw. Warzywa zawierają polifenole, które redukują poziom glukozy we krwi oraz zwiększają wrażliwość komórek na insulinę; - ograniczenie spożycia owoców do 1 porcji dziennie; - codzienne podawanie minimum 25 g błonnika pokarmowego. Źródłem błonnika pokarmowego są pełnoziarniste produkty zbożowe (kasze, ryże, makarony), warzywa i owoce; - spożywanie maksymalnie 1–2 porcji produktów mlecznych dziennie; - zmniejszenie spożycia tłuszczów nasyconych oraz izomerów trans; - ograniczenie spożycia czerwonego mięsa – duże spożycie białka zwierzęcego nasila oporność na insulinę, natomiast białka roślinnego odwrotnie – zwiększa wrażliwość komórek na insulinę (M. M. Adeva-Andany i wsp. 2019); - całkowite wyeliminowanie napojów słodzonych i słodyczy z diety; - ograniczenie spożycia soli do 5–6 g dziennie; - odpowiednie komponowanie posiłków, które będą zawierały węglowodany, białka i tłuszcze; - suplementacja witaminy D oraz witaminy B12 u osób przyjmujących metforminę; - ograniczenie spożycia alkoholu – do 20 g czystego alkoholu etylowego/dzień u kobiet oraz 30 g czystego alkoholu etylowego/dzień u mężczyzn. Zalecanymi modelami żywieniowymi dla osób z opornością na insulinę są dieta o niskim indeksie glikemicznym, dieta śródziemnomorska i dieta DASH.6. Dieta oparta na produktach o niskim indeksie glikemicznym
Indeks glikemiczny (IG) wyznacza, w procentach, szybkość wzrostu stężenia glukozy we krwi po konsumpcji produktu zawierającego 50 g węglowodanów, w porównaniu do wzrostu stężenia glukozy po spożyciu 50 g czystej glukozy. Na podstawie indeksu glikemicznego produkty są klasyfikowane jako: produkty o niskim IG < 55%, produkty o średnim IG 55-69%, produkty o wysokim IG > 70%. Produkty o niskim indeksie glikemicznym powodują powolny wzrost poziomu glukozy we krwi i małe wydzielenie insuliny, co prowadzi do dłużej utrzymującego się poczucia sytości. Produkty o wysokim indeksie glikemicznym są szybko trawione i wchłaniane w przewodzie pokarmowym, wywołując gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi i duże wydzielenie insuliny, co skutkuje zahamowaniem procesu spalania tkanki tłuszczowej.7. Indeks glikemiczny wybranych produktów żywnościowych (A.. Jeznach-Steinhagen 2020)
Chleb pszenny 75, Chleb żytni 64, Kasza jaglana 45, Kasza kuskus 65, Płatki owsiane 55, Ryż biały 64, Buraki 64, Marchew ugotowana 47, Marchew surowa 16, Jabłko 38, Arbuz 72, Kiwi 53, Truskawki 40, Morele 57, Ciecierzyca 28, Groch ugotowany 22, Pączek 76, Czekolada biała 40. Czynniki wpływające na IG: drobność (im drobniejszy produkt, tym wyższy IG), obróbka cieplna (im dłużej podgrzewany produkt, tym wyższy IG), warunki przechowywania (produkt przechowywany w niskiej temperaturze ma niższy IG), zawartość białek (im więcej białek wchodzi w skład posiłku, tym niższy IG), zawartość tłuszczów (dodatek tłuszczów zmniejsza IG posiłku), zawartość błonnika (im więcej błonnika zawiera produkt, tym niższy IG), substancje antyodżywcze w produkcie (np. Kwas fitynowy, szczawiowy) zmniejszają IG, kwaszenie i fermentacja obniżają IG produktów, stopień dojrzałości (im bardziej dojrzały owoc, tym wyższy IG).8. Dieta śródziemnomorska
Dieta śródziemnomorska jest przyczyną obniżenia wskaźnika masy ciała oraz obwodu talii, co prowadzi do zmniejszenia wydzielania insuliny i indeksu HOMA-IR (K. D. Gołąbek, B. Regulska-Ilow 2019). Ta dieta charakteryzuje się dużym spożyciem warzyw i owoców, suchych nasion roślin strączkowych, produktów zbożowych w całości, oliwy z oliwek i orzechów przy umiarkowanym spożyciu mięsa, ryb, jaj i produktów mlecznych. Ograniczenie produktów pochodzenia zwierzęcego powoduje, że wzorzec żywieniowy kultury śródziemnomorskiej jest niski w tłuszczach nasyconych, ale bogaty w wartościowe składniki, takie jak witaminy, minerały, polifenole i niezbędne kwasy tłuszczowe nienasycone. Polifenole wykazują korzystny wpływ na czułość komórek na insulinę, ograniczanie stresu oksydacyjnego i zmniejszanie stanów zapalnych. Są one obecne w warzywach i owocach. Im intensywniejszy kolor ma warzywo lub owoc, tym więcej zawiera związków polifenolowych. (M. Mirabelli i wsp. 2020)9. DASH Dietetyczny Plan Żywieniowy
DASH Dietetyczny Plan Żywieniowy wykazuje również korzystne działanie w przypadku zaburzeń insulinowej reakcji organizmu. Prowadzi to do znaczącej poprawy wrażliwości komórek na insulinę. Jednakże wymaga on połączenia z odpowiednim deficytem kalorycznym oraz systematycznym wysiłkiem fizycznym. DASH Dietetyczny Plan Żywieniowy polega na spożywaniu dużej ilości warzyw, owoców, produktów zbożowych z pełnej kaszy, ryb, drobiu, orzechów oraz produktów mlecznych o niskiej zawartości tłuszczu. Ogranicza się spożycie czerwonego mięsa, jaj, słodyczy i napojów słodzonych. DASH Dietetyczny Plan Żywieniowy charakteryzuje się wysoką podażą magnezu, potasu, wapnia i błonnika pokarmowego oraz niską podażą tłuszczów nasyconych (A. L. Hinderliter i wsp. 2011).10. Nieczułość na insulinę oraz udział w aktywności fizycznej
Dieta powinna być połączona z udziałem w aktywności fizycznej (co najmniej 150 minut tygodniowo). Regularny udział w wysiłku fizycznym wywiera korzystny wpływ na zmniejszenie masy ciała i ulepsza wrażliwość komórek na działanie insuliny. Zaleca się rozpoczęcie wysiłku aerobowego (tlenowego) o niskiej lub średniej intensywności. Może to być spacerowanie, jazda na rowerze, pływanie, nordic walking lub taniec. Znaczenie ma, aby rodzaj aktywności był dopasowany do upodobań oraz stanu zdrowia. Nieczułość na insulinę jest zaburzeniem metabolicznym, w którym kluczowe znaczenie ma zmiana trybu życia. Dieta skomponowana odpowiednio o niskim indeksie glikemicznym, bogata w warzywa i owoce, unikanie stresu oraz regularna aktywność fizyczna przyczyniają się do zwiększenia wrażliwości komórek na insulinę, a więc zmniejszenia nieczułości na insulinę.
