Szukaj
Język
Dieta przy nadczynności tarczycy - ważne informacje
Spis treści
1. Jak funkcjonuje tarczyca?
Tarczyca jest jednym z gruczołów wewnętrznej wydzielania hormonów. Poprzez produkowane hormony - trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) oraz kalcytoninę - reguluje funkcję większości tkanek wpływających na metabolizm organizmu, termogenezę (produkcję ciepła) i gospodarkę wapniowo-fosforanową. Działanie tarczycy jest monitorowane przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH), stymulując w ten sposób tarczycę do produkcji hormonów T3 i T4. Do ich syntezy niezbędne są również dostarczane z pożywieniem jod oraz aminokwasy. Funkcjonowanie tarczycy i przysadki pozostaje pod wzajemnym wpływem, co nazywa się sprzężeniem zwrotnym. Mechanizm działa na zasadzie skutecznej wymiany informacji: podwyższony poziom hormonów tarczycy prowadzi do zmniejszenia sygnału z mózgu (uwalniania TSH przez przysadkę), natomiast niedobór tych hormonów skutkuje zwiększeniem produkcji TSH, co z kolei zachęca tarczycę do większej produkcji T3 i T4.2. Co to jest hiperfunkcja tarczycy?
Hyperfunkcja tarczycy dotyka 1-2% Polaków, przede wszystkim kobiet w wieku 20-40 lat (P. Miśkiewicz, T. Bednarczuk, mp.pl). Zaburzenie to polega na nadmiernej produkcji hormonów trójjodotyroniny i tyroksyny przez gruczoł tarczycy. W efekcie, w organizmie znajduje się więcej hormonów, niż jest potrzebne. Do najczęstszych przyczyn rozwoju hiperfunkcji należy choroba Gravesa-Basedowa oraz guzki tarczycy. Zdarzają się również przypadki hiperfunkcji spowodowane poporodowym oraz podostrym zapaleniem tarczycy, które są związane z przebytą infekcją wirusową.3. Nadaktywność tarczycy - objawy
Nadaktywność tarczycy może zostać opisana jako praca organizmu w maksymalnym tempie. W wyniku zaobserwować można symptomy takie jak uczucie gorąca, nadmierne pocenie się, drżenie rąk, kołatanie serca oraz przyspieszony metabolizm, co powoduje nieumyślną utratę masy ciała pomimo zwiększonego apetytu. Osoby dotknięte nadaktywnością tarczycy często doświadczają niepokoju, lęków, drażliwości, mają kłopoty ze snem i osłabieniem mięśni, a pobudzone ruchy jelit prowadzą do częstszej defekacji oraz biegunki. Choć początkowo objawy związane ze zwiększonym metabolizmem mogą być postrzegane jako korzystne, nieleczona nadaktywność może prowadzić do niebezpiecznych powikłań, takich jak zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca, osteoporoza lub przełomu tarczycowego - inaczej nazywanej burzą tyreotoksyczną, która jest stanem nasilonego przejawiania się objawów nadaktywności tarczycy, zagrażającym życiu.4. Dieta w sytuacji nadczynności tarczycy – wartość energetyczna
Głównym celem odżywiania w przypadku nadczynności tarczycy, kiedy poziom hormonów nie został jeszcze zrównoważony, będzie zapobieganie utracie masy ciała. W związku z przyspieszonym metabolizmem organizm znajduje się w fazie katabolizmu, czyli wzmocnionego rozpadu cząsteczek lub tkanek z uwolnieniem energii chemicznej. Skutkuje to zwiększonym wykorzystaniem wszystkich dostępnych zasobów i w konsekwencji również większym zapotrzebowaniem energetycznym, zaś gdy ten nie zostanie zaspokojony, wówczas następuje niekontrolowana utrata masy ciała. W przypadku osób chorych z BMI poniżej normy zaleca się dietę o wyższej wartości energetycznej (średnio o ok. 15–25%, czyli 300–500 kcal), a gdy pojawi się niedowaga i/lub ubytkowi masy ciała towarzyszy zanik mięśni, nawet do 50–80% (D. Wolańska-Buzalska, ncez. pzh.gov.pl). Do spełnienia wysokiego zapotrzebowania energetycznego pomocne może być rozłożenie planu żywieniowego na 6–7 posiłków o małej objętości. Warto w nich uwzględnić produkty wysokoenergetyczne, takie jak orzechy, nasiona, oleje, pasty orzechowe, mleko kokosowe czy suszone owoce. W przypadku znacznego niedożywienia bliskiemu kacheksji dietę chorego należy wspomóc mieszankami dostępnymi w aptekach – to gotowe mieszanki przypominające jogurt do picia, które wykorzystuje się w żywieniu medycznym. Po osiągnięciu wyrównania hormonalnego należy jednak powrócić do diety normokalorycznej ze względu na ryzyko wystąpienia nadwagi.5. Dieta w nadczynności tarczycy – proporcje składników odżywczych
Zakłada się, że białko powinno stanowić od 12 do 15% wartości energetycznej diety (zgodnie z D. Wolańska-Buzalska na ncez.pzh.gov.pl). Jednak dla osób z utratą masy ciała sugeruje się większą dawkę białka, około 90–100 g (według P. Tuchendler i Z. Zdrojewicz, 2017). Głównym źródłem białka powinny być chude mięsa, jaja, nasiona roślin strączkowych oraz okresowo ryby (nie częściej niż 2–3 razy w tygodniu ze względu na zawartość jodu, ponieważ nadmiar tego pierwiastka w diecie może pogłębiać chorobę). Tłuszcz powinien stanowić od 20 do 35% wartości energetycznej diety chorego i być pochodzenia roślinnego. Obecne w tłuszczach roślinnych wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 wykazują działanie ochronne na komórki nerwowe i mają efekt immunostymulujący (według D. Wolańska-Buzalska na ncez.pzh.gov.pl). Źródłem tego składnika odżywczego w diecie są: świeżo mielone lub moczone siemię lniane, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, orzechy włoskie, pestki dyni i słonecznika, awokado oraz oliwki. Ważne jest również odpowiednie spożycie błonnika pokarmowego (od 20 do 40 g dziennie) oraz węglowodanów (na poziomie 50–70% wartości energetycznej diety) (zgodnie z D. Wolańska-Buzalska na ncez.pzh.gov.pl). Z tego powodu głównym źródłem węglowodanów w diecie powinny być produkty pełnoziarniste, warzywa oraz owoce.6. Czy to w ogóle dieta związana z nadczynnością tarczycy – na co warto zwrócić uwagę?
Ważnymi składnikami w diecie osób z zaburzeniami tarczycy są wapń i witamina D, ponieważ są one zaangażowane w homeostazę kostną (D. Wolańska-Buzalska, ncez. pzh. gov. pl). Nadczynność tarczycy prowadzi do zaburzeń gospodarki wapniowej, co predysponuje do osteopenii i osteoporozy. Szczególnie wrażliwe na te zaburzenia są kobiety, u których ryzyko wystąpienia ubytków kostnych wzrasta wraz z wiekiem, a także częściej doświadczają nadczynności. Witamina D odgrywa również kluczową rolę w wielu procesach w organizmie, w tym w regulowaniu ciśnienia i działaniu układu nerwowego i mięśniowego. Wapń i witaminę D można znaleźć w dużych ilościach w sardynkach, śledziach i szprotkach. Warto również zauważyć, że dostarczanie witaminy D z dietą jest zwykle niewystarczające, dlatego zaleca się całoroczną suplementację. Natomiast zapotrzebowanie na wapń można zaspokoić poprzez spożywanie nabiału, warzyw zielonolistnych, białej fasoli, soi, sezamu i maku. Ważne jest również uwzględnienie w diecie warzyw zawierających goitrogeny, takich jak surowe brokuły, kalafior, kapusta i jarmuż. Te związki mogą uniemożliwić wbudowanie jodu w cząsteczki prekursorowe hormonów tarczycy i w konsekwencji zmniejszyć ilość hormonów produkowanych przez tarczycę. Nadprodukcja hormonów tarczycy może również prowadzić do zwiększonego stężenia wolnych rodników, dlatego ważne jest dostarczanie naturalnych antyoksydantów, takich jak witaminy A, C i E oraz niektóre pierwiastki, np. selen.7. Czy to w ogóle dieta w nadczynności tarczycy – czego unikać?
Solenie przekąski i szybka żywność należą do szczególnie wysoko energetycznych produktów, które mogą wydawać się pożądane w nadczynności tarczycy. Jednak nie zaleca się ich ze względu na zawartość tłuszczów trans o charakterze prozapalnym. Napoje energetyczne – zawarta w nich kofeina może przyczyniać się do dodatkowego pobudzenia, które może nasilać niepokój, zaburzenia rytmu serca, trudności z koncentracją i snem u osób dotkniętych chorobą. W przypadku nasilonej perystaltyki prowadzącej do dyskomfortu zaleca się dietę lekkostrawną, eliminując smażenie i grillowanie oraz ograniczając błonnik. W przypadku terapii radioaktywnym jodem lekarze zalecają dietę o niskiej zawartości tego pierwiastka (thyroid.org). Jod jest wykorzystywany w opiece i żywieniu zwierząt, a także jako stabilizator i element zabezpieczający w przetwórstwie żywności, dlatego można go znaleźć w różnych ilościach w niemal wszystkich produktach spożywczych i napojach. W przypadku tego typu leczenia bezwzględnie należy unikać największych źródeł jodu, takich jak sól jodowana, niektóre produkty piekarnicze (zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego informacja o zawartości jodu musi znaleźć się na opakowaniu), ryby morskie, skorupiaki, wołowina, drobiu, mleko i produkty mleczne, jaja, wodorosty oraz glony.8. Dieta w przypadku nadczynności tarczycy – długoterminowe konsekwencje
Obok wyraźnych objawów nadczynności tarczycy, które zmniejszają wyraźnie komfort życia, istnieją również inne, długoterminowe skutki tej choroby, które nie są od razu widoczne. Wśród osób chorujących na nadczynność połowa pacjentów ma zaburzoną tolerancję na glukozę, a około 3% z nich walczy już z cukrzycą (M. Gierach, J. Gierach, R. Junik 2014). Naukowcy wskazują, że nieprawidłowy metabolizm węglowodanów jest konsekwencją insulinooporności wątrobowej, co przejawia się zwiększeniem pracy tego narządu – syntezy frakcji lipoprotein i triacylogliceroli oraz glikogenolizy i glukoneogenezy (P. Tuchendler, Z. Zdrojewicz 2017). W wyniku przyspieszonego metabolizmu tkankowego organizm przetwarza również glukozę, co prowadzi do specyficznego dla nadczynności tarczycy zwiększenia poziomu glukozy we krwi po posiłku (M. Gierach, J. Gierach, R. Junik 2014). Glukoza, aby dostać się do komórki, wymaga klucza – insuliny. Przy wysokich stężeniach glukozy, napędzanych przez chorobę, trzustka jest ciągle stymulowana do produkcji insuliny, co w efekcie może prowadzić do oporności tkanek na ten hormon.9. Streszczenie
Dieta nie jest lekarstwem na nadczynność tarczycy, ale poprawia samopoczucie i jakość życia. Organizm odżywiony jest lepiej przygotowany do walki z chorobą. Odpowiednia dieta jest szczególnie istotna przed osiągnięciem prawidłowego bilansu hormonalnego przy znacznej utracie masy ciała. W trakcie całej kuracji, stosując zasady zbilansowanej diety, unikniemy długoterminowych konsekwencji zdrowotnych, takich jak choroby przewlekłe.
