Szukaj
Język
Dieta przy hiperfunkcji tarczycy - kluczowe informacje
Spis treści
1. Jak działa tarczyca?
Tarczyca jest jednym z gruczołów hormonalnych, które znajdują się wewnątrz ciała. Poprzez produkowane hormony - trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) oraz kalcytoninę - reguluje funkcję większości tkanek wpływających na metabolizm organizmu, termogenezę (produkcję ciepła) i gospodarkę wapniowo-fosforanową. Działanie tarczycy jest monitorowane przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH), stymulując w ten sposób tarczycę do produkcji hormonów T3 i T4. Do ich syntezy niezbędne są również dostarczane z pożywieniem jod oraz aminokwasy. Funkcjonowanie tarczycy i przysadki pozostaje pod wzajemnym wpływem, co nazywa się sprzężeniem zwrotnym. Mechanizm działa na zasadzie skutecznej wymiany informacji: podwyższony poziom hormonów tarczycy prowadzi do zmniejszenia sygnału z mózgu (uwalniania TSH przez przysadkę), natomiast niedobór tych hormonów skutkuje zwiększeniem produkcji TSH, co z kolei zachęca tarczycę do większej produkcji T3 i T4.2. Czym jest nadczynność tarczycy?
Nadczynność tarczycy występuje u 1-2% Polaków, przede wszystkim u kobiet w wieku 20-40 lat (P. Miśkiewicz, T. Bednarczuk, mp.pl). Zaburzenie to polega na nadmiernym wydzielaniu hormonów trójjodotyroniny i tyroksyny przez gruczoł tarczycy. W rezultacie, w organizmie znajduje się większa ilość hormonów, niż jest to niezbędne. Do najczęstszych przyczyn rozwoju nadczynności należą choroba Gravesa-Basedowa oraz guzki tarczycy. Niekiedy nadczynność tarczycy jest także powodowana przez postpartalne oraz podostre zapalenie tarczycy, które są związane z historią infekcji wirusowej.3. Nadmierna aktywność tarczycy - objawy
Nadmierna aktywność tarczycy polega na tym, że organizm działa z maksymalną wydajnością. W rezultacie można zaobserwować objawy takie jak uczucie upału, nadmierne potenie, drżenie rąk, kołatanie serca i przyspieszony metabolizm, co prowadzi do niezamierzonej utraty masy ciała pomimo zwiększonego łaknienia. Osoby z nadmierną aktywnością tarczycy często doświadczają niepokoju, lęków, drażliwości, trudności w zasypianiu i osłabienia mięśni, a pobudzone ruchy jelit powodują częstsze oddawanie stolca i biegunkę. Chociaż objawy związane z przyspieszonym metabolizmem mogą być początkowo postrzegane jako korzystne, nieleczona nadmierna aktywność może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca, osteoporoza lub burza tyreotoksyczna - inaczej nazywana kryzysem tarczycowym, który jest stanem zagrażającym życiu o nasilonych objawach nadmiernej aktywności tarczycy.4. Dieta w przypadku hiperaktywności tarczycy – wartość kaloryczna
Głównym celem odżywiania w przypadku hiperaktywności tarczycy, kiedy poziom hormonów nie został jeszcze zrównoważony, jest zapobieganie utracie masy ciała. Przyspieszony metabolizm prowadzi do katabolizmu, czyli zwiększonego rozpadu cząsteczek lub tkanek z uwolnieniem energii chemicznej. To z kolei prowadzi do zwiększonego wykorzystania wszystkich dostępnych zasobów i wyższego zapotrzebowania energetycznego. Jeżeli zapotrzebowanie to nie zostanie zaspokojone, może to doprowadzić do niekontrolowanej utraty masy ciała. Dlatego też zaleca się osobom z BMI poniżej normy dietę o wyższej wartości kalorycznej (średnio o ok. 15-25%, czyli 300-500 kcal). W przypadku znacznego ubytku masy ciała, towarzyszącego zanikowi mięśni, należy rozważyć użycie mieszanek dostępnych w aptekach. Po osiągnięciu wyrównania hormonalnego należy jednak powrócić do diety normokalorycznej ze względu na ryzyko wystąpienia nadwagi.5. Dieta w nadczynności tarczycy – stosunki składników odżywczych
Zakłada się, że białko powinno stanowić od 12 do 15% wartości energetycznej diety (zgodnie z D. Wolańska-Buzalska na ncez.pzh.gov.pl). Jednak dla osób z utratą masy ciała sugeruje się większą dawkę białka, około 90–100 g (według P. Tuchendler i Z. Zdrojewicz, 2017). Głównym źródłem białka powinny być chude mięsa, jaja, nasiona roślin strączkowych oraz okresowo ryby (nie częściej niż 2–3 razy w tygodniu ze względu na zawartość jodu, ponieważ nadmiar tego pierwiastka w diecie może pogłębiać chorobę). Tłuszcz powinien stanowić od 20 do 35% wartości energetycznej diety chorego i być pochodzenia roślinnego. Obecne w tłuszczach roślinnych wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 wykazują działanie ochronne na komórki nerwowe i mają efekt immunostymulujący (według D. Wolańska-Buzalska na ncez.pzh.gov.pl). Źródłem tego składnika odżywczego w diecie są: świeżo mielone lub moczone siemię lniane, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, orzechy włoskie, pestki dyni i słonecznika, awokado oraz oliwki. Ważne jest również odpowiednie spożycie błonnika pokarmowego (od 20 do 40 g dziennie) oraz węglowodanów (na poziomie 50–70% wartości energetycznej diety) (zgodnie z D. Wolańska-Buzalska na ncez.pzh.gov.pl). Z tego powodu głównym źródłem węglowodanów w diecie powinny być produkty pełnoziarniste, warzywa oraz owoce.6. Czy to naprawdę dieta związana z nadczynnością tarczycy – na co zwrócić szczególną uwagę?
Składniki, które są niezwykle ważne w diecie osób z zaburzeniami tarczycy, to wapń i witamina D, ponieważ są one zaangażowane w utrzymanie równowagi kostnej (D. Wolańska-Buzalska, ncez. pzh. gov. pl). Nadczynność tarczycy prowadzi do zakłóceń w gospodarce wapniowej, co skutkuje predyspozycją do osteopenii i osteoporozy. Szczególnie wrażliwe na te zaburzenia są kobiety, ponieważ ryzyko wystąpienia ubytków kostnych wzrasta wraz z wiekiem, a także częściej doświadczają nadczynności tarczycy. Witamina D odgrywa także kluczową rolę w wielu procesach zachodzących w ciele, w tym w regulacji ciśnienia krwi i działaniu układu nerwowego oraz mięśniowego. Wapń i witaminę D można znaleźć w dużych ilościach w sardynkach, śledziach i szprotkach. Warto także zauważyć, że dostarczanie witaminy D z pokarmów jest zazwyczaj niewystarczające, stąd zaleca się całoroczne uzupełnianie. Natomiast zapotrzebowanie na wapń można zaspokoić poprzez spożywanie produktów mlecznych, warzyw zielonolistnych, fasoli białej, soi, sezamu i maku. Niezwykle ważne jest również uwzględnienie warzyw zawierających goitrogeny, takich jak surowe brokuły, kalafior, kapusta i jarmuż. Te związki mogą uniemożliwić wbudowanie jodu w cząsteczki prekursorowe hormonów tarczycy, co w konsekwencji może zmniejszyć ilość produkowanych hormonów. Nadprodukcja hormonów tarczycy może również prowadzić do zwiększonej ilości wolnych rodników, dlatego ważne jest dostarczanie naturalnych antyoksydantów, takich jak witaminy A, C i E oraz niektóre pierwiastki, np. selen.7. Czy to w ogóle dieta w nadczynności tarczycy – czego unikać?
Solenie przekąski i szybka żywność są szczególnie wysokoenergetycznymi produktami, które mogą wydawać się pożądane w nadczynności tarczycy. Jednak nie zaleca się ich ze względu na zawartość tłuszczów trans o charakterze prozapalnym. Napoje energetyczne – zawarta w nich kofeina może przyczyniać się do dodatkowego pobudzenia, które może nasilać niepokój, zaburzenia rytmu serca, trudności z koncentracją i snem u osób dotkniętych chorobą. W przypadku nasilonej perystaltyki prowadzącej do dyskomfortu zaleca się dietę lekkostrawną, eliminując smażenie i grillowanie oraz ograniczając błonnik. W przypadku terapii radioaktywnym jodem lekarze zalecają dietę o niskiej zawartości tego pierwiastka (thyroid.org). Jod jest wykorzystywany w opiece i żywieniu zwierząt, a także jako stabilizator i element zabezpieczający w przetwórstwie żywności, dlatego można go znaleźć w różnych ilościach w niemal wszystkich produktach spożywczych i napojach. W przypadku tego typu leczenia bezwzględnie należy unikać największych źródeł jodu, takich jak sól jodowana, niektóre produkty piekarnicze (zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego informacja o zawartości jodu musi znaleźć się na opakowaniu), ryby morskie, skorupiaki, wołowina, drobiu, mleko i produkty mleczne, jaja, wodorosty oraz glony.8. Dieta w przypadku nadczynności tarczycy – długoterminowe skutki
Poza oczywistymi objawami nadczynności tarczycy, które znacznie zmniejszają komfort życia, istnieją także inne, długoterminowe skutki tej choroby, które nie są od razu widoczne. Wśród pacjentów z nadczynnością około połowa z nich ma zaburzoną tolerancję na glukozę, a około 3% z nich walczy z cukrzycą (M. Gierach, J. Gierach, R. Junik 2014). Naukowcy sugerują, że nieprawidłowa obróbka węglowodanów jest wynikiem oporności wątroby na insulinę, co przejawia się zwiększeniem pracy tego narządu – syntezy frakcji lipoprotein i triacylogliceroli oraz glikogenolizy i glukoneogenezy (P. Tuchendler, Z. Zdrojewicz 2017). W wyniku przyspieszonego metabolizmu tkankowego organizm przetwarza także glukozę, co prowadzi do specyficznego dla nadczynności tarczycy zwiększenia poziomu glukozy we krwi po posiłku (M. Gierach, J. Gierach, R. Junik 2014). Glukoza wymaga insuliny jako klucza, aby dostać się do komórki. Przy wysokich poziomach glukozy, napędzanych przez chorobę, trzustka jest ciągle stymulowana do produkcji insuliny, co może prowadzić do oporności tkanek na ten hormon.9. Podsumowanie
Sposób odżywiania się nie stanowi leczenia nadczynności tarczycy, jednak poprawia samopoczucie i jakość życia. Organizm, który jest dobrze odżywiony, jest lepiej przygotowany do przeciwstawienia się chorobie. Adekwatna dieta jest szczególnie istotna przed osiągnięciem równowagi hormonalnej w przypadku znacznej utraty masy ciała. Podczas całego procesu leczenia, stosując zasady zrównoważonej diety, unikniemy długoterminowych skutków zdrowotnych, takich jak choroby przewlekłe.
