Szukaj
Język
Dieta przeciwdziałająca powstawaniu nowotworów
Spis treści
1. Jak rozwija się nowotwór?
Nadmierny i bez kontroli rozrost komórek, który doprowadza do rozwoju nowotworu, jest wynikiem uszkodzenia struktury DNA organizmu. Nowotwór powstaje, gdy środowisko wewnątrz organizmu nie jest w stanie kontrolować procesów replikacji kwasu deoksyrybonukleinowego oraz podziału komórkowego lub grupowania komórek. Rozprzestrzenianie się i postęp choroby nowotworowej jest ściśle powiązane z funkcjonowaniem układu odpornościowego. W szczególności istotne są mechanizmy odpowiedzialne za zwalczanie reaktywnych form tlenu, nazywanych wolnymi rodnikami. Komórki nowotworowe cechuje zdolność do niekontrolowanego i spontanicznego wzrostu oraz migracji w całym organizmie, rozwijając się do momentu, w którym prowadzą do śmierci organizmu.2. Statystyki zachorowań na nowotwory
Mimo wzrastającej świadomości dotyczącej profilaktyki i diagnozowania nowotworów, liczba zachorowań pozostaje wysoka. W roku 2018 odnotowano 167 446 przypadków oraz 101 391 zgonów z powodu nowotworów. U mężczyzn najczęściej rozpoznaje się raka prostaty (19,6%), raka płuc (16,1%) oraz raka jelita grubego (7,2%), natomiast u kobiet – nowotwory piersi (22,5%), płuc (9,3%) i szyjki macicy (7,2%) (U. Wojciechowska i wsp. 2020).3. Przyczyny powstawania nowotworów
Nowotwory mogą powstawać w wyniku działania czynników genetycznych i środowiskowych. Tylko niewielka liczba przypadków jest spowodowana wyłącznie ciężarem genetycznym. Większość z nich jest wynikiem trybu życia, w tym złych nawyków żywieniowych. Do głównych czynników ryzyka rozwoju chorób nowotworowych należą: palenie tytoniu, niezdrowa dieta i genetyczne skłonności (R. Beliveau, D. Gingras 2007). Nowotwory także rozwijają się w wyniku zanieczyszczenia środowiska i oddziaływania promieniowania jonizującego (J. W. Guzek 2008).4. Substancje rakotwórcze
– Czerwone mięso i jego przetwory. W 2015 r. Międzynarodowa Agencja Badania Raka (IRAC) zakwalifikowała przetworzone mięso jako rakotwórcze dla ludzi, a nieprzetworzone czerwone mięso jako potencjalnie rakotwórcze (V. Bouvard i wsp. 2015). Wytwarzanie przetworów mięsnych zapewnia źródło azotynów i azotanów, chemikaliów, które są powszechnie używane do konserwacji produktów mięsnych. Związki te w ludzkim organizmie przekształcają się w nitrozoaminy, które są odpowiedzialne za powstawanie nowotworów.5. Nadwaga i nowotwory
Nadmierna masa ciała może prowadzić do występowania wielu chorób, w tym nowotworów. Organizacja Zdrowia (WHO) ocenia, że nadwaga i otyłość są przyczyną 741% wszystkich nowotworów, w tym raka trzustki, raka piersi, raka macicy, raka wątroby, raka nerek, raka tarczycy, raka prostaty, raka jelita grubego oraz raka pęcherza moczowego (P. Jaworski, A. Binda 2015; B. Kaczmarek-Borowska, K. Synoś, K. Zielińska 2018). Proces ten jest skomplikowany i związany z nadmiernym wydzielaniem substancji prozapalnych oraz zmniejszeniem przeciwzapalnych. W konsekwencji dochodzi do procesów, które powodują uszkodzenie materiału genetycznego. Wpływ nadmiernej masy ciała na nowotwory jest związany z metabolizmem estrogenów, poziomem insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF), funkcjonowaniem układu odpornościowego oraz stresem oksydacyjnym. Tkanka tłuszczowa jest bardzo aktywna metabolicznie. Syntezuje hormony o właściwościach prozapalnych, takie jak TNF-α, IL-6, IGF oraz hormony, takie jak leptyna i adiponektyna. Leptyna jest hormonem, który wykazuje działanie rakotwórcze na komórki nabłonkowe przewodu pokarmowego. Natomiast adiponektyna, której stężenie zmniejsza się u osób otyłych, zmniejsza aktywność szlaku mTOR, który wpływa na powstawanie nowotworów.6. Dieta przeciwko chorobom nowotworowym - jak się odżywiać?
Spożywanie diety bogatej w przetworzone mięso czerwone, cukier, sól oraz używanie tytoniu i alkoholu predysponuje na rozwój chorób nowotworowych. Według Amerykańskiej Akademii Nauk, poza paleniem tytoniu, odżywianie jest główną przyczyną rozwoju nowotworów. Dieta przeciwko chorobom nowotworowym ma na celu zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka. Opiera się na produktach nieprzetworzonych, takich jak warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, tłuste ryby, chude mięso, produkty mleczne, jaja, oleje roślinne, orzechy, nasiona oraz pestki. Jednym z modeli odżywiania, który może pomóc w zapobieganiu chorobom nowotworowym, jest dieta śródziemnomorska (C. La Vecchia 2007). Zdrowotne właściwości diety śródziemnomorskiej wynikają z wysokiego spożycia warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz umiarkowanego spożycia ryb i produktów mlecznych, a także bardzo niskiego spożycia mięsa czerwonego. W diecie śródziemnomorskiej dopuszcza się niewielkie ilości czerwonego wina, które jest źródłem resweratrolu o silnych właściwościach przeciwutleniających. Głównym źródłem tłuszczu w diecie śródziemnomorskiej jest oliwa z oliwek, która dostarcza nienasyconych kwasów tłuszczowych. Dieta śródziemnomorska ma również właściwości przeciwzapalne i charakteryzuje się korzystnym stosunkiem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6 do omega-3, który wynosi 2:1. Dieta ta nie tylko zmniejsza stan zapalny, ale również przyczynia się do redukcji uszkodzeń DNA (M. Ch. Mentella i wsp. 2019). C. Bosetti, C. Pelucchi, C. Vecchia dowodzą, że dieta śródziemnomorska zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, raka prostaty oraz raka endometrium.7. Dieta przeciwko nowotworom - warzywa i owoce
Wysokie spożywanie owoców i warzyw zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia zmian nowotworowych. Metaanaliza F. Turati i wsp. Wykazała, że duże spożycie warzyw i owoców ma pozytywny wpływ na ryzyko rozwoju wielu nowotworów, szczególnie przewodu pokarmowego. M. S. Farvid i wsp. Wykazali, że zwłaszcza spożywanie żółtych i pomarańczowych warzyw oraz warzyw cebulowych może zmniejszyć ryzyko rozwoju raka piersi. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca spożywanie przynajmniej 400 gramów warzyw i owoców dziennie. Warzywa i owoce są bogatym źródłem składników odżywczych, które wykazują właściwości przeciwnowotworowe. Są to m.in. witaminy antyoksydacyjne (C, E, A), błonnik oraz likopen, kwercetyna i flawonoidy. Antyoksydanty neutralizują wolne rodniki, zapobiegając uszkodzeniom DNA.8. Dieta antynowotworowa - składnik roślinny zwany błonnikiem
Błonnik pokarmowy ma wpływ na zwiększenie masy kału, przyspieszanie ruchów perystaltycznych jelit oraz usuwanie toksycznych substancji z organizmu. Jest również źródłem odżywiania dla mikroflory jelitowej. W wyniku fermentacji błonnika powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, w tym kwas masłowy. Kwas masłowy odgrywa rolę w hamowaniu procesu różnicowania się komórek nowotworowych i prowadzi do ich apoptozy (B. Kaczmarek-Borowska 2018). D. Aune i wsp. wykazali, że spożywanie co najmniej 10 gramów błonnika dziennie, który pochodzi z pełnoziarnistych produktów zbożowych, zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego o 10%. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca spożycie błonnika pokarmowego w ilości co najmniej 25 gramów dziennie.9. Rozwój nowotworów i aktywność fizyczna
Zaangażowanie w regularne aktywności fizyczne pomaga zmniejszyć prawdopodobieństwo rozwoju chorób nowotworowych. Poprzez codzienne ćwiczenia można utrzymać prawidłową masę ciała, co pozytywnie wpływa na poziom cukru we krwi, insuliny i hormonów płciowych, zmniejsza stany zapalne i poprawia funkcjonowanie układu immunologicznego. Co najmniej 30 minut umiarkowanej aktywności fizycznej dziennie lub przynajmniej 150 minut tygodniowo przyczynia się do zmniejszenia ryzyka rozwoju nowotworu o 4% w porównaniu z mniej częstymi aktywnościami (według K. Borzucka-Sitkiewicz, 2019). Nie ma jednego produktu, który mógłby zagwarantować ochronę przed rozwojem choroby nowotworowej. Zalecana dieta powinna składać się głównie z produktów nisko przetworzonych, bogatych w warzywa i owoce oraz produktów pełnoziarnistych. Należy ograniczyć spożycie mięsa czerwonego i jego przetworów oraz unikać używek.
