Szukaj
Język
Dieta podczas długotrwałej choroby refluksowej
Spis treści
1. Zaburzenia zwrotnego odpływu treści żołądkowej Ogólne informacje
Zaburzenia zwrotnego odpływu treści żołądkowej są jedną z najbardziej powszechnych dolegliwości układu trawiennego na całym świecie. W 2022 roku, 13% populacji globu skarżyło się na występowanie tej dolegliwości (S. Yuan, S.C. Larsson). W Polsce w 2014 roku, 36% pacjentów zgłaszających się do gastroenterologa otrzymało diagnozę tej choroby (M. Jarosz, A. Taraszewska). Dolegliwość charakteryzuje się nawracającymi epizodami cofania się treści żołądkowej do przełyku, a w niektórych przypadkach nawet do jamy ustnej. Wysoki poziom kwasu żołądkowego prowadzi do odczuwania piekącego bólu w klatce piersiowej oraz nieprzyjemnego posmaku w ustach, co jest potocznie nazywane zgagą. Możliwe są także problemy ze sprawnym połykaniem, chrypka, ból gardła, ciągłe infekcje górnych dróg oddechowych oraz trudności w oddychaniu. Refluks może mieć charakter fizjologiczny, np. podczas ciąży, kiedy to płód naciska na żołądek, powodując cofanie się treści pokarmowej. Po porodzie dolegliwości zwykle ustępują. Jednak stale nawracające epizody refluksu powodują dyskomfort i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Jeśli nie zostanie podjęte leczenie, refluks może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak zaburzenia połykania czy nowotwór przełyku. Do głównych czynników ryzyka należą: nieprawidłowości anatomiczne i histologiczne (np. Zwężenie przełyku), płeć oraz czynniki środowiskowe – m.in. stres, palenie papierosów i nieprawidłowa dieta. Leczenie refluksu zwykle polega na farmakoterapii inhibitorami pompy protonowej (np. Omeprazolem, pantoprazolem, lanzoprazolem czy esomeprazolem) blokującymi wydzielanie kwasu żołądkowego.2. Czynniki ryzyka żywieniowe związane z chorobą refluksową
Ponieważ choroba refluksowa jest ściśle powiązana z funkcjonowaniem układu pokarmowego, dieta i zwyczaje żywieniowe mogą wpływać na częstotliwość występowania epizodów oraz dolegliwości bólowych. Do częstych czynników ryzyka należą spożywanie pokarmów ostrej, smażonej lub solonej oraz produktów zawierających ocet, choć nie są to jedyne produkty, które mogą nasilać objawy. Badania wykazują pozytywną korelację między dużą liczbą przekąsek spożywanych między posiłkami a występowaniem choroby refluksowej żołądkowo-przełykowej (GERD) (E. Fiorentino 2019). Zbyt duża ilość pokarmu przyjęta po obfitym posiłku może spowodować przepełnienie żołądka i opóźnić jego opróżnianie, co zwiększa ryzyko cofania się treści pokarmowej. Ponadto po każdym posiłku ponownie wydzielana jest kwas żołądkowy, co może prowadzić do zwiększenia liczby epizodów refluksowych i utrudnić oczyszczenie wyściółki przełyku, co może doprowadzić do jej podrażnienia. Napoje zawierające kofeinę mogą również nasilać objawy choroby refluksowej i powodować ból (R.S. Mehta et al. 2021). Produkty takie jak kawa, mocna herbata lub napoje energetyczne spożywane w nadmiarze mogą zwiększać wydzielanie kwasu żołądkowego przy jednoczesnym zmniejszeniu produkcji warstwy ochronnej w żołądku. Dużo mówi się również o wpływie diety na rozwój choroby refluksowej, zwłaszcza w kontekście nowoczesnego modelu żywieniowego, który opiera się głównie na produktach przetworzonych, bogatych w tłuszcze nasycone, cukry proste i sól. Tego typu produkty mają zwykle również wysoką wartość kaloryczną, co może negatywnie wpływać na masę ciała. Badania wykazały, że nadwaga i otyłość mogą zwiększać ryzyko wystąpienia choroby refluksowej nawet o 115% (S. Yuan, S.C. Larsson 2022). Zmniejszenie masy ciała może więc zmniejszyć ucisk na żołądek poprzez redukcję ilości tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, co pomaga w zmniejszeniu dolegliwości (E. Ness-Jensen et al. 2013). Częstotliwość spożywania pokarmu może również wpływać na występowanie epizodów refluksowych. Badania wykazały, że najmniej korzystny tryb żywieniowy w przypadku choroby refluksowej polega na ograniczeniu liczby posiłków do jednego lub dwóch dziennie (M. Jarosz, A. Taraszewska 2014). Unikanie obiadu i kolacji na rzecz jednego obfitego posiłku wieczorem nie jest korzystne, ponieważ duża ilość pokarmu może opóźniać opróżnianie żołądka i prowadzić do cofania się treści pokarmowej do przełyku.3. Jak zrównoważyć dietę przy chorobie refluksowej?
Każda osoba cierpiąca na chorobę refluksową ma inne wrażliwości na produkty żywnościowe, dlatego tworzenie jednego uniwersalnego modelu żywieniowego nie jest możliwe. Badania wykazują znaczący związek między dietą a powrotem treści pokarmowej (M. Jarosz, A. Taraszewska 2014). Warto jednak pamiętać, że eliminowanie produktów z menu pacjenta powinno odbywać się zgodnie z jego indywidualnymi potrzebami i preferencjami żywieniowymi. Dieta, której celem jest ochrona żołądka i przełyku, powinna opierać się przede wszystkim na lekkiej modyfikacji tradycyjnego, zdrowego modelu żywieniowego - jej podstawę powinny stanowić warzywa i owoce w formie tolerowanej przez układ pokarmowy. Chociaż często odradza się spożywanie produktów pełnoziarnistych ze względu na ich potencjalnie drażniący wpływ, to badania nie potwierdziły konieczności ich eliminacji z diety. Naukowcy sugerują, że produkty bogate w błonnik mogą być wręcz korzystne, ze względu na częściowe zaabsorbowanie nadmiernie wydzielanego kwasu żołądkowego (C. Newberry, K. Lynch 2019). Negatywny wpływ ma natomiast spożywanie dużej ilości cukrów prostych oraz produktów bogatych w skrobię, takich jak zielone banany czy ziemniaki. Dobrym rozwiązaniem wydaje się stosowanie diety zmniejszającej wydzielanie kwasu żołądkowego, która eliminuje produkty bogate w cukry proste, przetworzone, ostre, kwaśne oraz smażone. Bazuje ona natomiast na pokarmach delikatnych, z umiarkowaną ilością błonnika - głównie lekkostrawnych owocach i warzywach poddanych obróbce termicznej, węglowodanach skrobiowych, drobiu i chudych rybach. Badania pokazują, że aż 95% osób, które przeszły na ten model żywieniowy, odczuło poprawę zdrowia (J. A. Koufman 2011). Należy jednak zaznaczyć, że dieta w chorobie refluksowej powinna być bardzo indywidualna. Produkty "bezpieczne" u niektórych osób wciąż mogą powodować nasilenie objawów. Dobrym rozwiązaniem może być prowadzenie dzienniczka żywieniowego - ułatwi on zaobserwowanie, jaka żywność wpływa negatywnie na samopoczucie. Niezwykle istotna jest również odpowiednia podaż płynów, zwłaszcza wody. Pomaga ona oczyszczać przełyk z soku żołądkowego, dzięki czemu redukuje prawdopodobieństwo jego uszkodzenia. Najlepiej wypijać co najmniej 2 litry napojów dziennie, jednak wśród nich nie powinny pojawiać się produkty bogate w kofeinę oraz zawierające duże ilości cukrów prostych. Ostatnie badania wskazują, że zbyt niskie spożycie mleka (mniej niż szklanka dziennie) koreluje ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia objawów choroby refluksowej (M. Zhang i wsp. 2021). Wynikać to może z obecności wapnia, który związany jest z prawidłowym funkcjonowaniem mięśni, w tym zwieracza przełyku. Należy jednak pamiętać, że wysokotłuszczowe napoje mleczne mogą nasilać refluks, dlatego w tym wypadku lepiej jest wybierać produkty o niskiej zawartości tłuszczu. Białka również mają działanie wzmacniające zwieracz przełyku. Z tego też powodu ich źródła powinny pojawiać się w diecie i stanowić 20% dziennego zapotrzebowania. Najlepszym wyborem będą: chudy drób, ryby, nabiał o obniżonej zawartości tłuszczu, jaja i gotowane strączki. W świetle obecnych dowodów naukowych istotne wydaje się również regularne spożywanie posiłków o niezbyt dużej objętości. Nie poleca się zjadania obfitych, ciężkostrawnych kolacji przed snem. Badania przeprowadzone w Albanii wykazały, że wprowadzenie zasad diety śródziemnomorskiej (opartej na produktach roślinnych z niewielkim udziałem produktów przetworzonych) może zmniejszać objawy choroby refluksowej (C. Newberry, K. Lynch 2019). Choć pojawiają się także przesłanki o skuteczności diety low FODMAP, to najnowsze badania ich nie potwierdzają. Taki model żywieniowy może natomiast prowadzić do niedoborów pokarmowych ze względu na wysoką liczbę eliminowanych składników (P. Rivière i wsp. 2021).4. Podsumowanie
W przypadku choroby zwanej refluksem, oprócz właściwego leczenia farmaceutycznego, ogromną wagę ma poprawny styl życia. Nawet nieznaczne zmiany w diecie, takie jak ograniczenie produktów ostrej, kwaśnej lub ciężkiej treści oraz umiarkowane, regularne posiłki, mogą znacznie ulepszyć jakość życia. Odpowiedni odpoczynek i aktywność fizyczna będą również korzystne dla zdrowia. Nie tylko liczba godzin spania, ale również właściwa pozycja podczas snu jest ważna - warto położyć się w taki sposób, aby przestrzeń oralna znajdowała się wyżej niż żołądek. Dzięki temu zmniejszą się nieprzyjemne objawy, takie jak kaszel i podrażnienia przełyku. Aktywność fizyczna nie powinna być podejmowana bezpośrednio po jedzeniu, ponieważ może nasilać cofanie się kwaśnej treści żołądkowej do przestrzeni oralnej. Zmiany w stylu życia powinny być jednak dostosowane do indywidualnych potrzeb i preferencji, ponieważ każdy organizm jest inny.
