Szukaj
Język
Dieta dla chorych na kamicę nerkową – podstawowe wytyczne żywieniowe
Spis treści
1. Kamienie nerkowe – wszystko, co musisz wiedzieć
Kamienie nerkowe to przewlekłe schorzenie ogólnoustrojowe, które polega na obecności nierozpuszczalnych osadów w układzie moczowym, występujących w postaci kamieni lub kryształów soli. Są one skutkiem wytrącania substancji chemicznych zawartych w moczu (gdy stężenie związków przekracza pewien poziom rozpuszczalności w organizmie). Kamienie mogą powstawać w dowolnym odcinku układu moczowego, być pojedyncze lub wielokrotne, a także osadzać się na jednej lub obu stronach w nerkach (najczęściej w miedniczkach nerkowych), moczowodach oraz w pęcherzu moczowym. Są zazwyczaj zbudowane z soli wapniowych (71%), szczawianu wapnia (26%) i fosforanu wapnia (7%). Kamienie nerkowe dotykają 1-2% populacji, najczęściej między 20. a 40. rokiem życia. Wśród chorych dwukrotnie więcej jest mężczyzn niż kobiet, co może być spowodowane częstszą nadwagą i gorszymi nawykami żywieniowymi u mężczyzn.2. Przyczyny powstawania kamieni nerkowych
Istnieje wiele czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju kamieni nerkowych, a do najczęstszych zalicza się: brak wystarczającej ilości płynów w diecie lub ich nadmiar (np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego w warunkach gorących), nieprawidłowe pH moczu (poniżej 5,5 i powyżej 7), co zmniejsza rozpuszczalność pewnych substancji, wysoka gęstość moczu, niewłaściwa dieta (zbyt dużo białka, sodu lub kwasów szczawianowych), niedobór substancji ograniczających krystalizację moczu, takich jak magnez, cytryniany, otyłość i nadwaga, długotrwałe unieruchomienie, częste i przewlekłe zakażenia układu moczowego, współistnienie innych chorób, takich jak osteoporoza, dna moczanowa, nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, cukrzyca, zespół metaboliczny, wrodzone wady metabolizmu, takie jak niedobór fosforybozylotransferazy adeninowej, niedobór oksydazy ksantynowej, acyduria orotowa typu I, alkaptonuria, oraz uwarunkowania genetyczne (M. Grzymisławski 2019; H. Ciborowska, A. Rudnicka 2014).3. Oznaki kamieni nerkowych
W przypadku kamieni nerkowych najbardziej powszechne oznaki to: silny ból w okolicy lędźwiowej, nazywanej kolką nerkową, nudności, wymioty, nadmierne pocenie się, bladość skóry, gorączka, niepokój, częste oddawanie moczu w małych ilościach, bezmocz (gdy kamienie całkowicie zablokują przepływ moczu), krwiomocz, zatrzymanie stolca i gazów, wodonercze, odmiedniczkowe zapalenie nerek (M. Grzymisławski 2019; H. Ciborowska, A. Rudnicka, 2014).4. Zalecenia dietetyczne w przypadku kamieni szczawianowo-wapniowych
Ten typ kamieni rozwija się w przypadku nadmiernego spożycia kwasu szczawiowego lub szczawianów w moczu, po operacji usunięcia części jelita, w przypadku chorób zapalnych jelit, zbyt wysokiej podaży witaminy C, niedostatecznej podaży witaminy B6 oraz zaburzonego wydalania jonów wodorowych przez nerki. W obecności kamieni szczawianowo-wapniowych zaleca się ograniczyć sól oraz produkty z jej dodatkiem. Jeśli kamień powstał w wyniku nadmiernego wydalania wapnia, np. W nadczynności tarczycy czy osteoporozie, nie zaleca się zmniejszania podaży wapnia w diecie. Zaleca się również zwiększenie ilości wypijanych płynów do co najmniej 2 litrów/dobę. Istotne jest ograniczenie spożycia białka zwierzęcego. Pomocne w obniżeniu ryzyka powstawania tego typu kamieni może okazać się zwiększenie podaży witaminy B6. Wyróżnić można produkty zalecane, dozwolone w ograniczonych ilościach oraz przeciwwskazane. Do produktów przeciwwskazanych zalicza się: szpinak, szczaw, botwinę, buraki, pietruszkę, szczypiorek, rabarbar, mocną herbatę, kawę, kakao, figi suszone, czekoladę, konserwy mięsne oraz rybne, kiszonki, koncentraty zup i sosów. W ograniczonych ilościach dozwolone jest spożycie: mleka i produktów mlecznych, nasion roślin strączkowych, ziemniaków, marchwi, buraków, grochu, pomidorów, zielonoliściastych oraz kapustnych warzyw, śliwek, agrestu, orzechów i cukru. Zaleca się natomiast spożywanie dużej ilości płynów, soków owocowych, owoców cytrusowych, produktów zbożowych z pełnego ziarna, ogórków, cebuli oraz kukurydzy.5. Zalecenia żywieniowe w przypadku kamieni fosforanowo-wapniowych
W tej sytuacji kamień składa się z fosforanu wapnia, który powstaje w zasadowym moczu często w wyniku zakażenia bakteryjnego. Leczenie przez dietę powinno skupiać się na ograniczeniu dostarczania soli i produktów, które są bogatym źródłem fosforanów, wapnia oraz szczawianów (np. mleka, jaj, nasion strączkowych, serów podpuszczkowych). Wśród produktów, które są przeciwwskazane w przypadku kamieni fosforanowo-wapniowych, znajdują się: alkaliczne wody mineralne (ph > 7), nasiona strączkowe, szpinak, szczaw, rabarbar, buraki, pietruszka, szczypiorek, czekolada, kakao, silna herbata, kawa, sól, potrawy solone oraz przyprawy z dodatkiem glutaminianu sodu. W ograniczonych ilościach dopuszczalne jest spożycie: ziemniaków, innych warzyw, owoców, mleka, jaj. Produktami zalecanymi są: wysoka podaż płynów, mięso, ryby, chleb, grube zboża, makaron, masło, miód, soki owocowe oraz cytrusowe.6. Zalecenia dietetyczne w kamicy moczanowej
Przyczyną kamicy moczanowej jest dieta obfitująca w puryny (mięso, ryby, grzyby), nadmierne zagęszczenie moczu oraz pH < 5,3. Złogi powstają z kwasu moczowego, który jest produktem końcowym przemiany materii, ale normalnie znajduje się w stanie rozpuszczonym i jest wydalany przez nerki. Chorobą sprzyjającą występowaniu tego rodzaju kamicy jest hiperurykemia, polegająca na nadmiernym gromadzeniu się kwasu moczowego we krwi, który odkładany jest w mięśniach i stawach. Dieta powinna opierać się na alkalizacji moczu, ponieważ kwas moczowy rozpuszcza się w alkalicznym środowisku. Zaleca się dietę mleczno-jarską. Do produktów przeciwwskazanych zaliczamy: podroby, baraninę, wieprzowinę, śledzie, sardynki, szproty, kawior, czekoladę, kakao, mocną herbatę i kawę, wywary mięsne i rybne, nasiona roślin strączkowych oraz grzyby. W ograniczonych ilościach dozwolone jest spożywanie pozostałych gatunków mięs w ilości 100–150 g/dobę w formie gotowanej, ryb, drobiu oraz produktów zbożowych. Wśród produktów zalecanych wymienia się dużą ilość płynów, wody mineralne, warzywa i owoce (szczególnie cytrynę), mleko, ser twarogowy chudy, miód oraz cukier.7. Dietetyczne zalecenia dla przypadków kamicy fosforanowo-magnezowo-amonowej
Składniki, które tworzą kamienie fosforanowo-magnezowo-amonowe, często są skutkiem zakażenia bakteryjnego układu moczowego. Z uwagi na częstsze występowanie takich infekcji u kobiet, one są częściej dotknięte tym typem kamieni. Dieta w tym przypadku polega na ograniczeniu spożycia fosforanów, obecnych w dojrzewającym serze, żółtku jaj, mleku i jego przetworach, produktach mięsnych, rybach, konserwach, produktach zbożowych z grubszymi ziarnami, suchej ściółce z roślin strączkowych, kakao, czekoladzie i orzechach. Podobnie jak w innych przypadkach kamieni, warto zwiększyć spożycie płynów. W przypadku niskich poziomów cytrynianów i magnezu w moczu, zaleca się zwiększenie spożycia soków i owoców cytrusowych, a także produktów bogatych w magnez, takich jak kukurydza, słonecznik, warzywa zielonolistne i banany.8. Zalecenia żywieniowe dotyczące kamieni cystynowych
W przypadku występowania kamieni cystynowych, kluczowe jest ograniczenie spożycia aminokwasu siarkowego, czyli cystyny. Kamica cystynowa występuje u około 1-2% osób. Kamienie te mogą osiągać znaczne rozmiary i wypełniać układ kielichowo-miedniczkowy. Ten typ zawirowań występuje u chorych z cystynurią, czyli wrodzoną wadą zaburzającą wchłanianie aminokwasów, w tym cystyny, ornityny, argininy i lizyny. Cystyna jest obecna w dużych ilościach w produktach mlecznych. Dietoterapia w kamicy cystynowej polega na zwiększeniu spożycia płynów do ponad 3 litrów na dobę, co najlepiej osiągnąć poprzez podwojenie w stosunku do normy dziennego zapotrzebowania organizmu. Zalecane jest również zwiększenie spożycia witaminy B6, której bogatymi źródłami są: drożdże, rośliny strączkowe, gotowane mięso wołowe, gotowana wieprzowina, gotowane cielęcina, mięso z kurczaka, ryby, papryka, brukselka, kapusta, marchew, szpinak, ziemniaki, chleb pełnoziarnisty, mleko w proszku, jaja, mleko krowie, banany, pomarańcze oraz jabłka.9. Rekomendacje dietetyczne w przypadku kamieni ksantynowych
Ten rodzaj kamieni w nerkach jest wynikiem zbyt wysokiego stężenia nie rozpuszczalnego związku purynowego, ksantyny, w moczu. Ksantynuria jest chorobą spowodowaną niedoborem oksydazy ksantynowej, co uniemożliwia przekształcanie ksantyny w kwas moczowy. Dieta terapeutyczna w tym przypadku polega na stosowaniu diety niskiej w puryny, ograniczającej spożycie mięsa, ryb i grzybów, a także na dużym spożyciu płynów i produktów alkalizujących mocz. Dieta mleczno-ryżowa jest szczególnie polecana.10. Ogólne wytyczne żywieniowe – omówienie
Niezależnie od typu kamieni i innych indywidualnych czynników, bardzo znaczącą rolę w zapobieganiu powstawaniu kamieni nerkowych odgrywa spożywanie odpowiedniej ilości płynów ponad 2 l/dobę. Istotne jest także ograniczenie spożycia soli kuchennej (< 5 g/dobę) i produktów zawierających kwas szczawiowy. Aby zmniejszyć ryzyko nawrotów kamieni nerkowych oraz ich powstawania, należy ograniczyć spożycie cukrów prostych. Często zaleca się także ograniczenie spożycia białka zwierzęcego. Sugeruje się zwiększoną podaż kwasów tłuszczowych omega-3 ze względu na ich działanie obniżające stężenie wapnia i szczawianów. W przypadku niskiego spożycia ryb, warto rozważyć suplementację w postaci oleju rybiego lub oleju z alg Schizochytrium sp., Crypthecodinium Cohnii lub Ulkenia sp. Jeśli współistnieje nadwaga bądź otyłość, należy dążyć do redukcji masy ciała oraz zwiększenia aktywności fizycznej. Warto włączyć do diety dużą ilość warzyw i owoców ze względu na ich zawartość potasu, magnezu i ich działanie alkalizujące. Dobrą alternatywą jest dieta DASH, która jest bogata w warzywa, owoce, uboga w białko zwierzęce oraz zawiera umiarkowaną ilość niskotłuszczowych produktów mlecznych. Adekwatnie dobrana dieta oraz modyfikacja stylu życia są podstawowymi elementami w zapobieganiu i leczeniu kamieni nerkowych.
