Szukaj
Język
Dieta bezglutenowa: czy warto ją stosować bez medycznych zaleceń?
Spis treści
1. Co to jest gluten?
Gluten to kombinacja białek roślinnych, które występują naturalnie w niektórych zbożach, takich jak pszenica, żyto i jęczmień. Jego główne składniki, glutenina i gliadyna, odpowiadają za elastyczność i sprężystość ciasta, co jest niezwykle ważne w procesie wypieku chleba i innych wypieków. W przypadku osób zdrowych, gluten jest zwykle trawiony przez organizm bez większych problemów. Jednak dla osób cierpiących na celiakię, nietolerancję glutenu, alergię na pszenicę lub alergię na gluten, spożycie glutenu może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Z tego względu, osoby te muszą kupować produkty bezglutenowe, najlepiej ze znakiem przekreślonego kłosa, który gwarantuje brak glutenu w danym produkcie, ponieważ ten produkt był przygotowany w specjalnych warunkach.2. Kiedy dieta bezglutenowa jest nieodzowna
Należy stosować dietę bezglutenową w następujących przypadkach: - - przewlekłe schorzenie autoimmunologiczne, w którym spożywanie glutenu wywołuje uszkodzenia kosmków jelitowych, prowadząc do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych. Można to zaobserwować w postaci bólu brzucha, biegunki, spadku masy ciała, a także objawów pozajelitowych, takich jak niedokrwistość czy zmęczenie;3. Nieceliakowa nietolerancja na gluten
Stan, w którym konsumpcja glutenu wywołuje objawy ze strony układu pokarmowego, mimo braku wykrycia choroby trzewniejącej w badaniach diagnostycznych. Nietolerancja glutenu jest coraz częściej rozpoznawana, jednak jej mechanizmy nie są jeszcze w pełni poznane.4. Nadwrażliwość na gluten
Zjawisko polega na odpowiedzi przeciwciał organizmu na białka roślinne: gluteninę i gliadynę w pszenicy, hordeinę w jęczmieniu i sekalinę w życie. Gluten może również pochodzić z owsa, który sam nie zawiera go, ale często jest uprawiany i przetwarzany w sąsiedztwie innych zbóż. Objawy nadwrażliwości mogą obejmować wysypkę skórną, skurcze oskrzeli, katar, wymioty, biegunkę oraz w najcięższych przypadkach – wstrząs anafilaktyczny;5. Nadwrażliwość na pszenicę
Immunologiczna reakcja na białka zawarte w pszenicy, która może objawić się zmianami skórnymi, trudnościami w oddychaniu i objawami związanymi z układem pokarmowym. W takiej sytuacji niezbędne jest unikanie pszenicy w całości, choć w pewnych przypadkach może być również wskazane eliminowanie innych zbóż zawierających gluten, takich jak żyto lub jęczmień, albo produktów owsianych bez właściwego certyfikatu.6. Krzyżowe reakcje alergiczne
To wynika z kilku czynników, takich jak: a) białka pszenicy mogą wykazywać podobieństwo strukturalne do białek innych zbóż, w tym żyta, jęczmienia lub owsa, co może prowadzić do reakcji krzyżowych. Uczulony organizm może rozpoznawać te białka jako alergeny, co prowadzi do wystąpienia objawów alergicznych (M. Pietzak 2012); b) ze względu na wspólne procesy uprawy, zbioru, transportu i przetwarzania zbóż, produkty z żyta, jęczmienia lub owsa mogą być skażone pszenicą. W związku z tym, osoby o wysokiej wrażliwości powinny unikać tych zbóż, aby zapobiec przypadkowej ekspozycji; c) u pacjentów, u których alergia na pszenicę objawia się w sposób nasilony (np. reakcje anafilaktyczne), lekarze często zalecają ścisłą dietę eliminacyjną, która obejmuje wszystkie zboża, aby zmniejszyć ryzyko poważnych reakcji alergicznych (F. Battais i wsp. 2008). Każdy przypadek alergii na pszenicę powinien być indywidualnie oceniany przez alergologa lub dietetyka, który pomoże dostosować dietę do potrzeb pacjenta, uniknąć niepotrzebnych restrykcji żywieniowych i zapewnić odpowiednie zbilansowanie diety.7. Dieta pozbawiona glutenu stosowana bez zaleceń lekarskich
W ciągu ostatnich lat obserwuje się znaczny wzrost liczby osób, które decydują się na wyeliminowanie glutenu ze swojej codziennej diety, nawet w przypadku braku medycznych wskazań do przestrzegania takiego modelu żywieniowego. Trend diety bezglutenowej jest szczególnie widoczny w wysoko rozwiniętych krajach, gdzie coraz więcej osób utożsamia brak glutenu z "zdrowszym trybem życia" i lepszym samopoczuciem. Zgodnie z opublikowanymi badaniami, ponad 20% osób stosujących dietę bezglutenową to osoby zdrowe, u których nie zdiagnozowano celiakii, nieceliakalnej nietolerancji glutenu ani alergii na pszenicę. Główne powody, dla których ludzie rezygnują z glutenu, to poprawa samopoczucia, redukcja masy ciała oraz naśladowanie znanych osobistości promujących taki styl żywienia (T. Kutlu 2019). Mimo powszechnego przekonania o korzyściach wynikających z eliminacji glutenu, brakuje jednoznacznych dowodów naukowych, które potwierdzałyby, że dieta bezglutenowa przynosi korzyści osobom zdrowym. Wręcz przeciwnie - niektóre analizy sugerują, że długotrwała eliminacja glutenu bez wskazań medycznych może prowadzić do niedoborów pokarmowych, zwłaszcza w zakresie witamin z grupy B i żelaza (A. Jivraj i wsp. 2017). Eksperci podkreślają, że stosowanie diety bezglutenowej bez wskazań zdrowotnych powinno być poprzedzone konsultacją z dietetykiem lub lekarzem gastroenterologiem. Niewłaściwie zbilansowana dieta eliminacyjna może prowadzić do poważnych skutków ubocznych. Ważne jest, aby podkreślić, że dieta bezglutenowa powinna być stosowana jedynie w uzasadnionych przypadkach.8. Zalety i zagrożenia związane z rezygnacją z glutenu
Po przejściu na dietę bezglutenową wielu ludzi zaczyna poświęcać więcej uwagi jakości konsumowanych produktów i podejmuje bardziej świadome decyzje odnośnie swoich nawyków żywieniowych, co może prowadzić do redukcji masy ciała. Jednakże usunięcie glutenu bez odpowiedniego planowania diety może przyczynić się do zastąpienia całkowartościowych produktów, zawierających gluten, przetworzoną żywnością o niskiej zawartości błonnika, witamin z grupy B oraz składników mineralnych. Produkty bezglutenowe często zawierają większe ilości tłuszczu i cukru, co może mieć negatywny wpływ na zdrowie i prowadzić do wzrostu ryzyka chorób metabolicznych. Aby uniknąć potencjalnych niebezpieczeństw, warto skupić się na produktach naturalnie bezglutenowych, takich jak kasze gryczana, jaglana czy komosa ryżowa (zalecane są produkty z certyfikatami znakiem przekreślonego kłosa), warzywa, owoce i nasiona, które dostarczają niezbędnych składników odżywczych i wspierają prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Należy także sprawdzać etykiety produktów w celu upewnienia się, czy produkt naturalnie bezglutenowy nie został skażony glutenem podczas produkcji - w takim przypadku na opakowaniu widnieje informacja, że dany produkt może zawierać gluten. Kluczowe jest także utrzymanie różnorodności diety i unikanie wysoko przetworzonej żywności bezglutenowej o niskiej wartości odżywczej.9. Bezglutenowa dieta i jej wpływ na stan psychiczny
W coraz większej liczbie badań wskazywano na możliwy związek między bezglutenową dietą a polepszeniem stanu psychicznego. Niektóre osoby z nietolerancją glutenu, niezwiązaną z chorobą trzewnej, miały udokumentowane ulepszenia nastroju i zmniejszenie objawów depresyjnych po usunięciu tego białka z ich diety. W badaniu przeprowadzonym przez M. K. Jones, M. D. Crowell oraz N. J. Talley w roku 2019 wykazano, że osoby z zespołem jelita drażliwego (IBS), które stosowały dietę bezglutenową, miały mniej obaw i poprawę jakości snu. Należy jednak zauważyć, że w przypadku IBS podstawową rekomendacją dietetyczną jest dieta niskofodmapowa, która także może eliminować gluten. Głównym celem tej diety jest ograniczenie fermentujących oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli w diecie, które mogą nasilać objawy związane z układem pokarmowym, a nie wyeliminowanie glutenu jako składnika. Pomimo że temat wymaga więcej analiz, wyniki wstępne sugerują, że dla niektórych osób dieta bezglutenowa może stanowić wsparcie w leczeniu zaburzeń psychicznych, zwłaszcza jeśli towarzyszą im schorzenia układu pokarmowego. Decyzja o eliminacji glutenu powinna być podjęta po konsultacji z gastroenterologiem lub dietetykiem, aby uniknąć potencjalnych niedoborów odżywczych i innych negatywnych konsekwencji zdrowotnych.10. Nieglutenowe sposoby odżywiania i niedobory składników odżywczych
Zastosowanie diecie bezglutenowej bez wyraźnych wskazań zdrowotnych może prowadzić do niedoborów składników odżywczych. Spożywanie produktów zawierających gluten, takich jak pełnoziarnisty chleb lub makaron, jest ważnym źródłem błonnika, witamin z grupy B oraz składników mineralnych, takich jak żelazo, cynk i magnez. Ich wyeliminowanie bez odpowiedniej suplementacji lub zastąpienia innymi produktami o wysokiej wartości odżywczej może prowadzić do niedożywienia. Często te niedobory zastępowane są przez produkty spożywcze o wysokim stopniu przetwarzania, które mają niską wartość odżywczą i nie zapewniają wystarczającej ilości błonnika w diecie. Badanie przeprowadzone przez A. Jonesa i współpracowników wykazało, że niedobory mikroelementów są powszechne zarówno u osób z celiakią, jak i zdrowych osób stosujących diecie bezglutenową. Szczególnie częste są niedobory żelaza, cynku i witamin z grupy B, które mogą prowadzić do poważnych skutków zdrowotnych, takich jak niedokrwistość, osłabienie układu odpornościowego i zaburzenia neurologiczne (A. Jones et al., 2019). Kolejne badanie wskazało na zwiększone ryzyko niskiej podaży błonnika w diecie osób eliminujących gluten bez uczulenia na niego. Długotrwałe niedobory błonnika mogą prowadzić do zaburzeń trawiennych, takich jak zaparcia i spowolniona perystaltyka jelitowa, oraz zwiększać ryzyko rozwoju chorób układu krążenia (L. Saturni, G. Ferretti, T. Bacchetti, 2015). W międzyczasie C. P. Kelly i współpracownicy wykazali w swojej analizie, że nieodpowiednio zbilansowana diecie bezglutenowa może przyczyniać się do zaburzeń metabolicznych, takich jak insulinooporność, podwyższone poziomy cholesterolu i zwiększone ryzyko otyłości. Z tego powodu osoby decydujące się na przyjęcie takiego sposobu odżywiania powinny szczególnie zwracać uwagę na różnorodność dietę, włączając do niej naturalnie bezglutenowe produkty, takie jak gryka, kulinaria, warzywa, owoce, orzechy i nasiona (C. P. Kelly et al., 2019).11. Streszczenie diety bezglutenowej
Dieta pozbawiona glutenu jest niezbędna dla osób cierpiących na celiakię, nietolerancję glutenu niezwiązaną z celiakią lub alergię na gluten. Jednakże liczba zdrowych ludzi decydujących się na przyjęcie tej diety wzrasta, często pod wpływem trendów lub przekonań na temat potencjalnych korzyści zdrowotnych takiego sposobu odżywiania. Należy jednak pamiętać, że eliminacja glutenu bez wyraźnych wskazań medycznych może nie przynieść oczekiwanych korzyści zdrowotnych, a nawet prowadzić do niedoborów niezbędnych składników odżywczych, takich jak witaminy z grupy B, żelazo czy błonnik pokarmowy. Przed podjęciem decyzji o eliminacji glutenu z diety, skonsultuj się z dietetykiem lub gastroenterologiem, którzy pomogą Ci ocenić racjonalność takiej zmiany i dostosować jadłospis, zapewniając odpowiednią podaż niezbędnych składników odżywczych.
