Alergie żywnościowe – jak się przed nimi zabezpieczyć
Spis treści
1. Rozpoznawanie i określanie alergii pokarmowej: podział, objawy i przyczyny
Alergia pokarmowa jest zespołem objawów, które występują jako rezultat nadmiernej reakcji układu immunologicznego na określony alergen, którym jest pokarm. Reakcja immunologiczna jest nieadekwatna i niewspółmierna do bodźca, który ją wywołał. Może to być spowodowane m.in. nadmierną czystością i życiem w środowisku zbyt sterylnym, w którym mniejszy kontakt z pasożytami, bakteriami i grzybami nie stymuluje odpowiednio organizmu, co prowadzi do jego zbyt silnej reakcji na potencjalnie nieszkodliwe bodźce. Badanie opublikowane w czasopiśmie "New England Journal of Medicine" w 2011 r. wykazało, że dzieci mieszkające na wsi rzadziej mają alergie (z powodu większej różnorodności biologicznej i mniejszego zanieczyszczenia środowiska) w porównaniu z dziećmi mieszkającymi w miastach. Wyróżnia się dwa rodzaje alergii: zależne od IgE i niezależne od IgE. IgE (immunoglobuliny E) to klasa przeciwciał, które walczą z alergenem po jego wniknięciu do organizmu. Objawy alergii zależnej od IgE zazwyczaj występują natychmiast (średnio jest to od kilku minut do maksymalnie 2 godzin) po spożyciu alergenu, nawet jeśli są to jego śladowe ilości. W przypadku alergii opóźnionej (opóźnionej nadwrażliwości pokarmowej niezależnej od IgE), oznaki pojawiają się ze znacznym opóźnieniem – mogą wystąpić po kilku godzinach lub nawet kilku dniach od spożycia pokarmu. Nie należy mylić alergii pokarmowej z nietolerancją pokarmową, gdyż powstają one w wyniku innych mechanizmów, objawiają się inaczej i mają inny wpływ na zdrowie.2. Rozmieszczenie alergii żywnościowych
W zależności od natężenia objawów: – łagodne, – umiarkowane, – poważne (wstrząs anafilaktyczny może prowadzić do śmierci). W zależności od zakresu reakcji: – lokalne, – charakterystyczne dla narządu, – systemowe. W zależności od rodzaju alergenu: – roślinnego pochodzenia, – zwierzęcego pochodzenia. W zależności od czasu trwania objawów: – przejściowe, – przewlekłe. Objawy alergii żywnościowej często pojawiają się natychmiast i obejmują: – objawy skórne: pokrzywka, rumień, egzema, świąd, obrzęk, atopowe zapalenie skóry; – objawy ze strony przewodu pokarmowego: bóle brzucha, wzdęcia, nudności, wymioty, biegunka, krwawienia z przewodu pokarmowego; – objawy ze strony układu oddechowego: astma, przewlekły nieżyt nosa, katar, kaszel suchy, duszności; – inne objawy: migrena, zaburzenia snu, zespół chronicznego zmęczenia, wstrząs anafilaktyczny. W najgorszym przypadku spożycie substancji alergizującej może prowadzić nawet do śmierci, jeśli wystąpi tzw. wstrząs anafilaktyczny. W wyniku tak silnej reakcji alergicznej dochodzi do zablokowania dróg oddechowych, co uniemożliwia oddychanie. Często występuje tzw. marsz alergiczny, który polega na ustępowaniu jednych objawów i pojawianiu się nowych. Marsz zazwyczaj rozpoczyna się w okresie niemowlęcym od atopowych zmian skórnych i alergii żywnościowych, które zazwyczaj zanikają w wieku 3-5 lat, po czym pojawiają się objawy ze strony układu oddechowego – początkowo nieżyt nosa, ostatecznie astma. Zapobieganie występowaniu alergii żywnościowych, wczesna diagnoza i wprowadzenie odpowiednich działań są niezwykle ważne, aby poprawić zarówno stan zdrowia, jak i jakość życia osoby z alergią.3. Czynniki powodujące zwiększone ryzyko wystąpienia alergii pokarmowych
Ryzyko wystąpienia alergii jest znacznie wyższe u osób z rodzinną historią alergii. Jeżeli oboje rodzice są alergikami, prawdopodobieństwo wystąpienia alergii u dziecka może wynieść nawet 60%. Genetyczne predyspozycje są niezmienne, ale możemy wpływać na czynniki środowiskowe. Do głównych czynników zwiększających ryzyko alergii należą: - zanieczyszczanie powietrza np. spalinami samochodowymi - wzrost poziomu immunoglobuliny E (IgE) w odpowiedzi na alergen - dym papierosowy, np. w przypadku dzieci jako pasywnych palaczy - wzrost poziomu IgE - utwardzone tłuszcze roślinne w diecie, np. nadmiar kwasów tłuszczowych omega-6 wpływa na rozwój alergii - leki, np. antybiotykoterapia w dzieciństwie i hormony płciowe stosowane w okresie ciąży. W Stanach Zjednoczonych i innych krajach zachodnich, dzieci przed ukończeniem 18 roku życia przechodzą ok. 10-20 kursów antybiotykowych, a już krótka 5-dniowa terapia może zaburzyć równowagę bakterii jelitowych. Wiele korzystnych bakterii będzie w stanie się odrodzić po odstawieniu leku, ale część może mieć trudności z powrotem do normy przez nawet 2 lata. Ponadto, istotną rolę w zapobieganiu alergii odgrywa większy kontakt z czynnikami potencjalnie zakaźnymi (brak nadmiernej czystości), np. niższa zachorowalność na alergie jest obserwowana u dzieci z wielodzietnych rodzin, mieszkających na wsi, mających kontakt ze zwierzętami i uczęszczających do żłobka. Ważna jest również odpowiednia ilość kwasów tłuszczowych omega-3 (znajdujących się m.in. w rybach, oleju lnianym i oleju rzepakowym) w diecie zarówno w okresie ciąży, jak i w pierwszych trzech latach życia dziecka, gdyż zmniejsza to ryzyko wystąpienia alergii. Badania przeprowadzone przez Furuhjelm C. i wsp. wykazały, że podawanie ryb niemowlętom sprzyja rozwojowi tolerancji immunologicznej i redukuje ryzyko wystąpienia alergii. Jednak, zbyt wczesna ekspozycja na białko inne niż mleko kobiece może prowadzić do atopii i chorób alergicznych. Prawdopodobnie jest to spowodowane tym, że mleko kobiece nie zawiera jednej frakcji kazeiny i β-laktoglobuliny, które są obecne w mleku krowim. Zgodnie z zaleceniami, mleko krowie nie powinno być wprowadzane do diety dziecka przed ukończeniem 1. roku życia. U dzieci karmionych naturalnie znacznie rzadziej występują choroby alergiczne. Eliminacja lub zbyt późne wprowadzenie potencjalnych alergenów pokarmowych nie wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii zarówno u dzieci zdrowych, jak i u dzieci z rodzin, w których występują alergie. Układ odpornościowy odgrywa ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Reakcja immunologiczna jest prawidłową odpowiedzią organizmu na stres, infekcję lub uraz, o ile jest kontrolowana i odpowiednia do bodźca. Jeśli nie, może prowadzić do stanów zapalnych i wystąpienia alergii.4. Leczenie uczuleń pokarmowych
Praktycznie każdy produkt spożywczy może wywołać reakcję alergiczną, jednak większość alergii przypisywana jest tzw. wielkiej ósemce, która obejmuje: mleko krowie, jajka kurze, różne orzechy (takie jak orzechy laskowe, migdały i kasztany), orzeszki ziemne, pszenicę, ryby, skorupiaki i owoce morza oraz fasolę sojową. W przypadku alergii na orzechy, ryby i skorupiaki, często może wystąpić wstrząs anafilaktyczny, stanowiący bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia osoby dotkniętej alergią. Badania przeprowadzone przez Wahna U. et al. wskazują, że alergie na te produkty są częstsze u mężczyzn niż u kobiet i również częstsze u dorosłych niż u dzieci. W przeciwieństwie do alergii na jajka, mleko, fasolę sojową i pszenicę, ten typ alergii zwykle nie zanika z wiekiem w większości przypadków. Eliminacja alergenów pokarmowych jest najważniejszym sposobem zapobiegania reakcjom alergicznym. Poza wprowadzeniem diety eliminacyjnej, jest również niezbędne unikanie stresu, alkoholu, infekcji i niektórych leków, takich jak antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne i opioidy, a także modyfikowanie trybu życia. Ostatnie doniesienia, w tym te w publikacji Bouchauda G. et al., sugerują, że prebiotyki stosowane przez kobiety w ciąży i karmiące matki mogą mieć pozytywny wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii u ich potomstwa. W leczeniu alergii i nadwrażliwości pokarmowej naprawa uszkodzenia bariery jelitowej jest kluczowa, aby zapewnić przejście tylko niezbędnych składników. Stosowanie odpowiednio wybranych probiotyków (zarówno jedno-, jak i wieloszczepowych) może zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia dysbiozy jelitowej i, w konsekwencji, alergii i nadwrażliwości pokarmowej. Należy zwrócić uwagę, że przy wystąpieniu wstrząsu anafilaktycznego wymagane jest natychmiastowe podanie adrenaliny do uda.5. Diety eliminacyjne jako metoda leczenia alergii żywnościowych
Aby wprowadzić skuteczną dietę dla osób cierpiących na alergię żywnościową, niezbędna jest precyzyjna diagnoza. Ta forma terapii poprawia zdrowie i jakość życia osób z alergią. W przypadku alergii zależnych od IgE, przeprowadza się najczęściej testy skórne lub badania krwi na obecność przeciwciał IgE. Leczenie alergii żywnościowych zależy od rodzaju alergii (zależnej od IgE lub niezależnej od IgE). W przypadku alergii zależnych od IgE, stosuje się dietę eliminacyjną, natomiast w przypadku alergii niezależnych od IgE - dietę eliminacyjno-rotacyjną. Obie metody wymagają konsultacji z lekarzem specjalistą, ponieważ bez jego zgody nie należy samodzielnie eliminować żadnych składników z diety. W przypadku alergii zależnej od IgE, konieczne jest wykluczenie produktów zawierających alergeny, a także śladowych ilości alergenów. W niektórych przypadkach eliminacja produktów jest konieczna przez całe życie, szczególnie jeśli alergia pojawiła się w wieku dorosłym. W przypadku alergii na pyłki roślin może wystąpić reakcja krzyżowa na alergeny pokarmowe, np. podczas pylenia brzozy, osoby z alergią na ten pyłek nie powinny spożywać jabłek, gruszek, kiwi, marchwi, selera. W przypadku nadwrażliwości niezależnej od IgE, stosuje się dietę eliminacyjno-rotacyjną, która polega na czasowej eliminacji produktów alergizujących, bez konieczności eliminacji śladowych ilości. Zdecydowana większość nadwrażliwości można wyleczyć, przede wszystkim dzięki odbudowie szczelności jelit. Osoby cierpiące na alergię żywnościową muszą bardzo uważnie komponować swoje posiłki, wykluczając produkty zawierające alergeny.