Dieta GAPS - zalety, wady, dla kogo jest zalecana

1. Dieta GAPS – opisana

2. Dieta GAPS oparta na założeniach

3. Dieta GAPS i jej zalety

4. Wady diety GAPS

5. Plan odżywiania GAPS - zalecenia dotyczące stosowania

6. Dieta GAPS – analiza kontrowersji i potencjalnych zagrożeń

7. Alternatywne metody dla programu odżywiania GAPS

1. Dieta GAPS – opisana

Zespół Gut And Psychology Syndrome (GAPS), został przedstawiony w 2004 roku przez dr Nataszę Campbell-McBride w publikacji GAPS: Zespół jelito-mózg. Koncepcja zakłada istnienie interakcji między mózgiem a układem trawiennym, co umożliwia wzajemne oddziaływanie tych organów. Zaburzenia w działaniu jelit mogą osłabiać ich zdolność do ochrony przed szkodliwymi bakteriami i toksynami z pożywienia oraz środowiska zewnętrznego. W konsekwencji dochodzi do rozwoju stanów zapalnych, chorób (takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna, zaburzenia ze spektrum autyzmu, depresja i ADHD), alergii i nietolerancji pokarmowych. Według koncepcji diety GAPS, poprzez zastosowanie odpowiedniej diety można zapobiec oraz odwrócić ten proces. Jednak należy podkreślić, że pojęcie to opiera się jedynie na obserwacjach autorki i brakuje na ten moment rzetelnych danych zebranych na podstawie obserwacji dużej grupy pacjentów w badaniach klinicznych, które potwierdzałyby istnienie tego zespołu oraz związanych z nim następstw.

2. Dieta GAPS oparta na założeniach

Dieta GAPS jest dietą eliminacyjną, która opiera się na ściśle określonych regułach. Zakłada wykluczenie wielu rodzajów żywności, w tym przede wszystkim źródeł złożonych węglowodanów (tj. zbóż, warzyw skrobiowych), pasteryzowanego mleka i produktów wysokoprzetworzonych, a następnie powolne ich ponowne wprowadzanie do jadłospisu. Menu w dużej mierze opiera się na produktach pochodzenia zwierzęcego: mięsie, rybach, jajach oraz tłuszczach zwierzęcych. Dodatkowe ograniczenia dotyczą pochodzenia produktów oraz sposobu ich obróbki – nie jest dozwolone korzystanie z mikrofali, a spożywana żywność powinna pochodzić z organicznego źródła. Dieta GAPS dzieli się na 3 etapy, pełny cykl trwa średnio 2,5-3 lata. Wyróżnia się: - fazę wstępną - najbardziej radykalną, w której liczba wykluczonych produktów jest bardzo duża; jadłospis opiera się głównie na bulionach, kiszonych warzywach, domowym mleku, a następnie również mięsie i warzywach; - pełną dietę GAPS - menu bardzo niskowęglowodanowe, oparte głównie na produktach zwierzęcych oraz owocach i warzywach; - reintrodukcję, czyli ponowne wprowadzanie produktów do jadłospisu. Dodatkowo podczas stosowania diety zaleca się przyjmowanie suplementów: probiotyków (preparatów zawierających bakterie korzystnie wpływające na stan flory jelitowej oraz pracę przewodu pokarmowego), oleju z wątroby dorsza (źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, witamin A i D), niezbędnych kwasów tłuszczowych oraz enzymów trawiennych.

3. Dieta GAPS i jej zalety

Jednym z atutów diety GAPS jest jej przejrzystość oraz wyraźnie zdefiniowane zasady, które obejmują konkretnie wskazane produkty zalecane i zakazane, a także etapy i fazy nakładające się na siebie. Nie wymaga ona obliczania wartości energetycznej ani makroskładników w posiłkach, lecz jedynie sugeruje spożywanie wybranych produktów. Chociaż nie narzuca celowych ograniczeń kalorycznych, to w początkowym etapie, ze względu na wykaz dozwolonych i wykluczonych produktów, może stanowić wyzwanie zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilości energii.

4. Wady diety GAPS

Dieta GAPS jest bardzo wymagającym modelem żywieniowym, ponieważ wymaga ścisłego przestrzegania surowych zasad i rozległych ograniczeń. Pacjent musi poświęcić wiele energii na planowanie i przygotowywanie posiłków, które znacznie różnią się od tych, które są stosowane w tradycyjnym sposobie odżywiania. To sprawia, że pacjent musi przygotowywać posiłki oddzielnie dla siebie i swojej rodziny. Produkty spożywcze używane w diecie GAPS muszą być organiczne, co może wiązać się z koniecznością zmiany miejsc zakupu i poszukiwania sklepów oferujących takie produkty. Ponadto, produkty organiczne są często droższe niż konwencjonalne. Dieta GAPS wymaga również dobrych umiejętności kulinarnych, ponieważ większość posiłków musi być przygotowywana samodzielnie, w tym domowe kiszony warzywa oraz produkty mleczne. Dieta GAPS ogranicza liczbę dozwolonych produktów, co sprawia, że jedzenie poza domem podczas wyjść do restauracji i spotkań towarzyskich jest praktycznie niemożliwe. Ponadto, dieta GAPS wymaga sporego nakładu czasu, ponieważ jej rozpoczęcie zobowiązuje pacjenta do jej kontynuowania przez kilka lat. Faza początkowa diety, oparta na bulionach i kiszonych warzywach, nie jest w stanie zaspokoić zapotrzebowania organizmu na energię i składniki odżywcze. W późniejszym okresie istnieje duże ryzyko wystąpienia niedoborów, szczególnie witamin z grupy B i wapnia oraz witaminy D. Ponieważ dieta oparta jest na produktach zwierzęcych, może ona zawierać więcej nasyconych kwasów tłuszczowych niż tradycyjna dieta. Ponadto, dieta GAPS nie jest odpowiednia dla wegetarian i wegan. Najważniejszą wadą diety GAPS jest brak dowodów naukowych na jej skuteczność, ponieważ wszystkie korzyści związane z jej stosowaniem są oparte na obserwacjach pacjentów i ich subiektywnych ocenach, a nie na badaniach przeprowadzonych przez ośrodki naukowe.

5. Plan odżywiania GAPS - zalecenia dotyczące stosowania

Należy podkreślić, że w chwili obecnej plan odżywiania GAPS nie jest zalecany przez wytyczne zgodne z medycyną opartą na faktach (ang. Evidence-based medicine) jako metoda odżywiania w określonych przypadkach chorobowych. Aby określić przewagi i wady, a także długoterminowe skutki stosowania tego planu, niezbędne jest przeprowadzenie szeroko zakrojonych badań. Nie jest to także model, który został opracowany i zalecany w celu redukcji masy ciała.

6. Dieta GAPS – analiza kontrowersji i potencjalnych zagrożeń

Podczas oceny zasadności stosowania diety GAPS (Gut and Psychology Syndrome), warto rozważyć pojęcie „diet cud”, które odnosi się do popularnych oraz nowatorskich programów żywieniowych, które obiecują spektakularne efekty w krótkim czasie w oparciu o konkretne interwencje, posiadające prostą i jasną konstrukcję. Większość z nich ma na celu redukcję masy ciała; jednak w niektórych przypadkach mogą także zapewnić poprawę stanu zdrowia. Charakterystycznymi cechami tego typu diet są: obietnica szybkiego osiągnięcia celu, skupienie się na krótkoterminowych zmianach zamiast na długoterminowych rozwiązaniach, co sprawia, że trwałe ich stosowanie przez całe życie nie jest możliwe, założenie eliminacji lub promocji konkretnych grup produktów (podział na „dobre” i „złe”), trudności w zapewnieniu odpowiedniej ilości składników odżywczych, potencjalna szkodliwość dla osób z chorobami przewlekłymi oraz brak naukowych dowodów na ich skuteczność (A. Tahreem i wsp. 2022). Dieta GAPS dobrze wpisuje się w te kryteria – szczegółowe wytyczne opierają się przede wszystkim na stosowaniu oraz unikaniu konkretnych produktów przez określony czas w celu osiągnięcia założonego celu. Wdrażane restrykcje utrudniają zapewnienie odpowiedniej ilości składników odżywczych. Brakuje także prac naukowych, które badają w sposób metodyczny efekty diety oraz porównują je z efektami innych interwencji. Na podstawie obserwacji programów żywieniowych z tej grupy (np. Dieta Paleo, dieta Atkinsa) zauważono, że stosowanie ich przez dłuższy czas wpływało negatywnie na stan zdrowia (A. Tahreem i wsp. 2022). Z tego względu do diet cud lepiej podchodzić z rezerwą oraz wybierać sprawdzone i rekomendowane metody terapii.

7. Alternatywne metody dla programu odżywiania GAPS

Program odżywiania GAPS jest bardzo rygorystycznym planem, który wymaga licznych wyrzeczeń oraz starannej organizacji i przygotowywania posiłków, a jego wpływ na krótki i długi termin jest trudny do przewidzenia z powodu braku naukowych dowodów na jego skuteczność. W przypadku wystąpienia trudności z układem pokarmowym, nietolerancji, alergii oraz problemów psychologicznych, zaleca się konsultację z ekspertami (w tym lekarzami, dietetykami i psychologami) w celu wybrania odpowiednich metod leczenia i opracowania indywidualnego planu żywieniowego uwzględniającego specyficzne wymagania i eliminacje.